Russisch gas: het is een heet hangijzer in Europa en daarbuiten. De Amerikaanse president Donald Trump beweerde vorig jaar nog dat Duitsland onder de knoet zit bij Moskou, omdat het volledig afhankelijk is van Russische leveringen.
Zijn Russische tegenhanger Vladimir Poetin stelt steevast dat de gasexport niet meer is dan een commerciële onderneming. Gazprom, nota bene een staatsbedrijf, houdt ook vol dat het niets anders doet dan leveren volgens de wetten van vraag en aanbod.
Dat verhaal liep deze week een deukje op, toen Poetin een nieuwe terminal opende voor vloeibaar gas. Het is de eerste terminal voor dit zogeheten liquified natural gas (lng) in het land. In feite is het een gastanker die aardgas onder hoge druk en lage temperatuur vloeibaar maakt. Op die manier heb je geen pijplijn meer nodig om gas te transporteren.
De nieuwe terminal ligt in Kaliningrad, de Russische stad aan de Baltische Zee die omringd wordt door NAVO-leden Litouwen en Polen. De baas van Gazprom Alexej Miller sloeg plots behoorlijk rake taal uit toen hij over de terminal vertelde, zo schrijft het Financieele Dagblad.
Poetin zou het een doorn in het oog zijn geweest dat Kaliningad voor zijn gastoevoer afhankelijk was van doorvoer door een pijplijn via Wit-Rusland, Litouwen en Polen. Vooral dat gas voor Russische burgers via NAVO-gebied gepompt moet worden, stond hem niet aan.
Miller suggereerde zondag op de Russische staatstelevisie dat Litouwen deze leiding had kunnen afsluiten en Kaliningrad onder druk had kunnen zetten. Die kans is ontstaan omdat Litouwen een eigen lng-terminal aan zee heeft aangelegd. "Litouwen kan sindsdien via land en via zee gas invoeren", erkende hij.
Volledig afhankelijk van Rusland
Nu Kaliningrad zelf over een lng-terminal beschikt, draait dit scenario weer om. Moskou kan nu naar believen de pijplijn naar Litouwen afsluiten. Daarmee gaf Miller impliciet toe dat het die mogelijkheid open wil houden.
De drie Baltische landen Estland, Letland en Litouwen waren lang volledig afhankelijk van Russisch pijplijngas, een erfenis uit de Sovjet-tijd (1945-1991). Nog altijd lopen er geen gasbuizen naar de rest van Europa.
Toegegeven: Rusland heeft de gastoevoer naar de Baltische landen nooit afgesloten sinds ze in 2004 lid werden van de NAVO. De prijzen die Baltische consumenten voor hun gas betaalden, was echter wel gemiddeld veel hoger dan in West-Europa. Gazprom had immers een monopolie. Het bedrijf bezat tot voor kort zelfs belangen in de gasbedrijven van Litouwen en Letland.
Om daar een eind aan te maken, besloot Litouwen om gas over zee te gaan importeren. In 2015 stelde het de Independence in werking, een drijvende gastanker die andere schepen langszij kan ontvangen om zo aardgas uit Noorwegen of Nederland te importeren. Het land werkt ook aan een leiding naar Polen zodat het over land niet langer van Moskou afhankelijk is.
Chantage met gas
De vrees voor chantage met een gasstop blijft desondanks in leven. Belangrijke reden daarvoor is het Nord Stream-project. Die bestaat uit een pijpleiding over de bodem van de Baltische Zee tussen Rusland en Duitsland. Momenteel bouwen Gazprom en onder meer Shell aan een tweede pijp, Nord Stream II, die de capaciteit fors moet vergroten.
Veel Europese landen moeten hier niets van hebben, omdat het Rusland in staat stelt verschillende landen anders te behandelen. Met behulp van een directe link naar Duitsland (en West-Europa) kan Moskou in theorie immers de kraan naar Oekraïne of zelfs Polen dichtdraaien zonder dat Duitse huishoudens daar last van krijgen.
