Ambtenaren proberen regelmatig ‘onafhankelijk’ onderzoek te beïnvloeden

Het gaat om studies door het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC) dat niet zelden het beleid van ministers bepaalt, maar dat ook controleert en soms dus kritisch is. Het ministerie probeert echter met regelmaat de uitkomsten te beïnvloeden, zegt de commissie.

Die noemt het werk door het WODC van de laatste jaren overigens niet waardeloos. Er zijn geen aanwijzingen dat ‘opzet, uitvoering of conclusies’ van onderzoek ‘op grote schaal zijn aangepast’.  Wel is bij ‘ten minste enkele onderzoeken’ de conclusie aangepast.

Ook noemt de commissie de pogingen onderzoek te beïnvloeden, ook als die niet slagen, een ‘aantasting van de integriteit’. Vooral bij ‘politiek gevoelige onderwerpen’, staat de ‘deugdelijkheid van onderzoek’ wel degelijk ‘onder druk'. 

De onafhankelijkheid van het onderzoeksinstituut van het ministerie van Justitie en Veiligheid staat sinds een jaar ernstig ter discussie. Toen sloeg in Nieuwsuur een medewerker alarm dat onderzoeken onder druk van ambtenaren zouden worden beïnvloed om het gewenste resultaat te bereiken. Een onderzoeksconclusie zou zijn ‘gecamoufleerd’, zodat die toenmalig minister Ivo Opstelten politiek beter zou uitkomen in een discussie over drugsbeleid. ,,Wij kunnen met wat we nu hebben niet instemmen’’, stelde een topambtenaar van het ministerie in een mail aan de WODC-onderzoekers.

Minister Grapperhaus gelaste daarop drie onderzoeken, deze is de laatste in die serie. Eerder werd al geconcludeerd dat het WODC de klokkenluider en haar melding niet serieus genoeg had genomen. Van de beïnvloeding door ambtenaren zei een commissie dat onderzoeksrapporten een enkele keer ‘onbehoorlijk’ zijn beïnvloed, maar dat die ‘sturing’ niets afdeed aan de betrouwbaarheid van de rapporten van het WODC.

Nu stelt de derde onderzoekscommissie echter dat sprake is van ‘een terugkerend patroon’ waarin beleidsmedewerkers van het ministerie proberen onderzoeken te beïnvloeden. Hierdoor moeten onderzoekers ‘in een spel van duwen en terugduwen’ hun ‘inhoudelijke onafhankelijkheid steeds opnieuw bevechten’.

Ruim een kwart van de ondervraagde WODC-onderzoekers zegt de afgelopen twee jaar ongewenste invloed van medewerkers van het ministerie te hebben ervaren. Meestal ‘bieden ze met succes weerstand’, maar ‘dat lukt niet altijd’.

De uitkomst is pijnlijk voor het ministerie, want het departement doet het liefst en vaak een beroep op de kennis bij het WODC. Beleid wordt vaak gestoeld op de gegevens die onderzoekers daar genereren. Het WODC wordt ook ingezet om beleid te controleren. Volgens de commissie is het ‘aannemelijk’ dat bij ‘ten minste enkele onderzoeken’ de conclusie werd aangepast. In andere gevallen werd gaandeweg ‘de onderzoeksvraag bijgesteld’, de methode van onderzoek ‘gewijzigd’, of ‘publicatie uitgesteld’.

In het onderzoek is ook nog een pikant incident te lezen met het ministerie. Zo liet vorig jaar maart de persvoorlichting van minister Grapperhaus een persbericht uitgaan, waarin stond dat uit WODC-onderzoek bleek dat het aantal overvallen daalde door een intensievere aanpak. Het causale verband tussen het beleid en de dalende misdaadcijfers bleek echter helemaal niet uit dat onderzoek. Het bericht werd buiten medeweten van het WODC gestuurd. ,,Kennelijk gaat men ervan uit dat niemand die rapporten leest en dat het effect van de eerste klap in de publiciteit het belangrijkste is.’’

Om schoon schip te maken, is de directeur van het WODC al eerder vertrokken. Hoewel hij de kritiek van de klokkenluidster wegwuifde, pakte hij alsnog zijn biezen toen bleek dat de noodkreet van de vrouw niet goed was opgepakt. Volgens de commissie moet er regelgeving komen dat ministers en staatssecretarissen geen aanwijzingen meer geven. Ook zou het moeten verhuizen, want nu zit het WODC nog op de veertiende etage van het ministerie. ,,Een nieuwe vestigingslocatie is noodzakelijk.’’ 

Grapperhaus onderschrijft die conclusies .