Mag een heteroacteur een homoseksueel personage spelen?
Acteur Bryan Cranston kreeg kritiek omdat hij in de remake van Intouchables een man in een rolstoel speelt. Mag iemand die niet gehandicapt is een gehandicapte spelen? 'Het gaat niet om wat mag, het gaat om machtsverhoudingen.'
Moet de maker van een film met een hoofdpersoon die in een rolstoel zit een gehandicapte acteur casten? Kan de rol van een transgender gespeeld worden door een cisgender acteur? Mag een heteroacteur een homoseksueel personage spelen?
In Hollywood woedt een ingewikkeld debat waarin dit soort vragen centraal staan. Een explosief debat ook, in tijden van identiteitspolitiek en groeiend bewustzijn over privilege en machtsverhoudingen. Het raakt de kern van wat het vak behelst: acteurs doen zich per definitie voor als iemand die ze niet zijn.
Dat laatste vindt ook Bryan Cranston, die in The Upside, de Amerikaanse remake van Intouchables de rol speelt van de steenrijke man die in een rolstoel zit. Cranston zelf kan wel lopen, en daarom oogstte hij kritiek. Volgens acteursvakbond Equity had Cranston zijn rol over moeten laten aan een acteur die daadwerkelijk in een rolstoel zit.
Voor acteurs met een beperking liggen de rollen al niet voor het oprapen, en dan worden de weinige kansen die er voor hen liggen ook nog weggekaapt door acteurs voor wie sowieso genoeg werk is. Bovendien, vindt Equity, worden de meeste scripts waarin karakters met een beperking voorkomen geschreven door mensen zonder die beperking, waardoor ze vol staan met stereotyperingen.
Oscarnominatie misgelopen
Cranston, onder meer bekend van Breaking Bad, verdedigde zich deze week. "Als een acteur speel je altijd een rol. Zou ik, als heteroseksuele oudere man, die ook nog rijk is, geen homo kunnen spelen, of iemand die arm is?" Wel vond Cranston dat acteurs met een handicap in principe gelijke kansen moeten krijgen en dat het onderwerp 'een debat waard is', maar zijn rol afstaan ging hem te ver.
Je moet ervoor zorgen dat iedere acteur een kans krijgt, binnen de inhoudelijke kaders van een film of serie
Dat deed actrice Scarlett Johansson wel, nadat ze vorig jaar onder vuur kwam te liggen vanwege haar rol in de film Rub & Tug, waarin ze een transseksuele man zou spelen. Eerder was ze bekritiseerd voor het spelen van een Japanse in Ghost in a shell (2017).
"Ik heb veel geleerd," zei Johansson nadat ze zich had teruggetrokken uit Rub & Tug. "Ik ben dankbaar dat het debat over casting, hoe controversieel ook, een bredere discussie op gang heeft gebracht over diversiteit en vertegenwoordiging in films."
Dat is volgens filmwetenschapper Dan Hassler-Forest, verbonden aan de Universiteit Utrecht, ook de kern van het debat. "Heel lang was de filmindustrie, met name in Amerika, het domein van witte, heteroseksuele mannen. Zij bepaalden welke films gemaakt werden, maar ook vanuit welk perspectief. Dat is nu aan het verschuiven: we worden meer bewust van de disproportionele representatie van deze groep."
Die mannelijke, cisgender blik, is ook wat er niet deugt aan de film Girl, was de strekking van een furieus essay van de invloedrijke filmcriticus Oliver Whitney in The Hollywood Reporter. Girl vertelt het verhaal van een transgender ballerina, die wordt gespeeld door een niet-transgender acteur. Dat is al problematisch, vindt Whitney, maar bovendien ligt de focus veel te veel op de geslachtsverandering. En is daarmee stigmatiserend. Mede door de hoogoplopende discussie die volgde, liep de film een Oscarnominatie mis.
Filmproducent Maarten Swart van Kaap Holland Film, hecht veel belang aan 'inclusief casten': "Je moet ervoor zorgen dat iedere acteur een kans krijgt, binnen de inhoudelijke kaders van een film of serie."
Maar dat een gehandicapte alleen door een gehandicapte acteur gespeeld mag worden vindt hij 'doorgeschoten politiek correct denken'. "Acteurs vertolken per definitie rollen en transformeren naar personages die in meer of mindere mate bij hen vandaan liggen."
Zwarte, dansende man
Volgens Hassler-Forest is het te makkelijk om in een 'mag-dan-helemaal-niks-meerreflex' te schieten. Of om de discussie in het belachelijke te trekken: moeten lelijke acteurs ook meer rollen krijgen, had Jamie Foxx de rol van Ray Charles niet mogen spelen omdat hij niet blind is, moet een lijk gespeeld worden door een dood persoon?
"Het is breder dan een film of een acteur in een bepaalde rol. Het gaat om machtsverhoudingen en de manier waarop Hollywood omgaat met stereotyperingen. Daarbij is ook belangrijk hoe een film tot stand komt: zijn de mensen over wie het gaat daarin betrokken, vanuit welk perspectief is een film gemaakt? Zoals Dustin Hoffman een man met autisme speelde in Rain Man, dat zou nu niet meer kunnen."
Terug naar The Upside. Volgens Cranston was het een 'zakelijk besluit' om hem de rol te geven. Om de bioscopen vol te krijgen, was het cruciaal om een grote naam op het affiche te krijgen. Een cirkelredenering, vindt Hassler-Forest. "Als acteurs met een handicap nooit de kans krijgen om in een grote film te spelen, dan worden ze ook nooit bekende acteurs. Bovendien was Intouchables bij uitstek een film die bol stond van de stereotyperingen: een witte man in een rolstoel is somber en wordt opgevrolijkt door een zwarte, criminele man die danst."
Saillant: de rol van de zwarte verzorger wordt gespeeld door Kevin Hart, die zich onlangs terugtrok als presentator van de Oscars omdat hij in 2010 homofobe opmerkingen had gemaakt. Het toont aan dat de grenzen van wat of niet kan in Hollywood, verschuiven: wat negen jaar geleden nog kon, kan nu een carrière ruïneren.
Lees ook: Ophef over de casting van kaskrakers: 'Etniciteit is geen masker'
