Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.
Bekijk hele krant

NRC Handelsblad

Asielzoekers

Klokkenluider werd slecht behandeld door IND

Immigratie- en Naturalisatiedienst De IND ging niet goed om met een klokkenluider. Twee onderzoeken geven de man nu gelijk. Zo zou er te weinig sturing zijn.

Links het Misiterie van Veiligheid en Justitie, rechts het Ministerie van Binnenlandse Zaken in Den Haag.
Links het Misiterie van Veiligheid en Justitie, rechts het Ministerie van Binnenlandse Zaken in Den Haag. Foto Peter Hilz/HH

De top van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) heeft een klokkenluider slecht behandeld. De IND-medewerker uit Zwolle trok in januari 2017 intern aan de bel over de aantoonbaar slechte bereikbaarheid en povere dienstverlening. Hoewel de man de IND een dienst bewees door de problemen te benoemen, werd hij door de leiding herhaaldelijk dwarsgezeten.

Zo werd de man na zijn melding tijdelijk overgeplaatst naar een volgens betrokkenen ‘onbetekenende positie’ en vervolgens door het IND-management en collega's met de nek aangekeken. De dienst hield daarbij vol dat dit niets met zijn melding te maken had.

Dat blijkt uit onderzoek van NRC en een woensdag gepresenteerd rapport van een commissie onder leiding van ex-topambtenaar Maarten Ruys, die onderzocht hoe de IND de klokkenluider behandelde.

Het gelijk van de man staat beschreven in twee rapporten die woensdag openbaar werden. Een daarvan, over de slechte dienstverlening en matige bereikbaarheid van de IND, was al in de zomer van 2017 klaar, maar is pas recent vrijgegeven door een beroep van NRC op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob).

Staatssecretaris Mark Harbers (Asiel, VVD) stuurde het rapport woensdag alsnog naar de Tweede Kamer. Het schetst een beeld van de IND als een chaotische, naar binnen gekeerde organisatie die meer met zichzelf dan met mensen bezig is.

Het ontbreekt de IND aan middelen en mensen om haar ‘particuliere klanten’ (vooral asielzoekers en statushouders) goed te helpen, terwijl de doelstelling juist is om de ‘klant’ centraal te stellen, concluderen onderzoekers van Ernst & Young (EY) in het rapport.

Medewerkers van de dienst die asielzoekers moeten helpen voelen zich het „afvoerputje” van de IND, aldus EY. Dat komt onder meer door een slecht uitgevoerde reorganisatie, waarbij klanten zelf konden kiezen of zij de IND mailden, belden of langs wilden komen bij de loketten.

Chaotische situaties

Door slecht management, computerproblemen en oplopende achterstanden deden mensen vaak alledrie, waardoor er chaotische situaties ontstonden en de frustraties bij asielzoekers én medewerkers opliepen. Wat ook niet hielp was dat de IND digitale informatie vooral in het Engels en Nederlands beschikbaar stelde, terwijl veel asielzoekers die talen niet of niet goed machtig zijn.

Daarnaast heerst er bij de dienst een cultuur van „voldoende is goed genoeg”, schrijft EY. Het zou de IND ontbreken aan visie over hoe om te gaan met ‘klanten’. Verder is er bij de IND te weinig sturing, aldus de onderzoekers. Volgens medewerkers worden zij te weinig begeleid, weten managers niet wat ze moeten doen en zou er sprake zijn van „versnippering en eilandjes” binnen de dienst.

Binnen de IND was al sinds 2011 bekend dat de dienstverlening tekortschoot, maar met een serie audits en ‘verbeterplannen’ werd te weinig gedaan, stellen de EY-onderzoekers.

Inmiddels is de IND bezig de aanbevelingen van dat onderzoek op te volgen, schrijft Harbers nu aan de Tweede Kamer. Zo werkt de IND alleen nog op afspraak, omdat de vrije inloop bij de loketten voor teveel drukte zorgde.

De klokkenluider heeft ondertussen vooral last gehad van zijn openhartigheid. Eerst bleef zijn melding maanden liggen en het onderzoek dat vervolgens werd ingesteld „deed onvoldoende recht aan de melding,” aldus de commissie-Ruys. De regeling voor bescherming van klokkenluiders bij de overheid werd volgens hem niet goed toegepast door de IND, die al met al „tekortschoot” in haar zorgplicht voor de melder.

Dat kwam óók omdat binnen de dienst onvoldoende kennis was over hoe er met klokkenluiders moet worden omgegaan, aldus de onderzoekers: dit was de eerste klokkenluiderszaak. Details over hoe de IND met de medewerker is omgegaan, zijn weggelakt in het rapport dat naar de Kamer is gestuurd.

Nieuwe klokkenluider

Onlangs heeft zich een nieuwe klokkenluider gemeld over de IND. Volgens de medewerker, eveneens uit Zwolle, past de dienst haar eigen regels niet goed toe bij het beoordelen van bezwaarschriften. Daardoor zijn mogelijk tientallen beslissingen tot het uitzetten van vreemdelingen ongeldig.

De IND-medewerker stevent, net als de klokkenluider die woensdag werd gerehabiliteerd door het onderzoek van Maarten Ruys, af op een conflict met zijn werkgever. De man, een oudgediende bij de IND, is vorig jaar door de dienst geschorst.

Inmiddels heeft hij volgens betrokkenen een uitgebreide verklaring afgelegd over misstanden bij de IND. Die gaan onder meer over problemen met het intrekken van verblijfsvergunningen van statushouders die geen recht zouden hebben op asiel.