Een week nadat het containerschip MSC Zoe bijna driehonderd containers verloor, staat boswachter Remi Hougee van Staatsbosbeheer met wapperende haren en minieme stukjes piepschuim in zijn knuist op het strand van Terschelling: ,,Dit is een plasticramp. En die vindt niet alleen nu plaats, hè? Dit is de dagelijkse werkelijkheid.’’

De Noordzee is een van de drukste zeeën ter wereld en wie zich daar niks bij kan voorstellen moet eens op de website marinetraffic.com kijken. 

Tankers, containerschepen, viskotters, plezierjachten en passagiersschepen zwermen op de marinetraffic-kaart als bijen over de wereldzeeën. Op de wateren boven Nederland klonteren de stipjes als bacteriën in een petrischaaltje samen.

Linksom boven de Waddeneilanden varen de schepen richting Rotterdam en Antwerpen, rechtsom gaat het richting Hamburg en Bremen, en om de transportkosten zo laag mogelijk te houden wordt de laadcapaciteit van de bakbeesten steeds groter.

De Zoe is een zeereus van dik 395 meter lang. Als je het schip op zijn kont zou zetten zodat het in de lucht steekt, is het ruim 11 meter hoger dan drie Achmeatorens en een Oldehove bovenop elkaar; ruim 7 meter hoger dan vier Martinitorens op elkaar.

De gigant kan in een ruk door 19.224 containers vervoeren en op de nieuwste schepen passen er alweer meer. Op het allergrootste containerschip ter wereld, de HongKong van bijna 400 meter lang, is plaats voor 21.413 stuks. 

Waarom het steeds groter moet? ,,Omdat wij goedkope spullen willen hebben’’, zegt directeur Arjen Mintjes van de Maritieme Academie in Harlingen. ,,Vervoer via grote containerschepen is efficiënt en trouwens ook minder vervuilend dan vervoer over land of door de lucht.’’ 

Als je in een keer 20.000 containers meeneemt bespaar je 20 tot 30 procent op de transportkosten en vermindert de CO2-uitstoot per container met de helft.

Mintjes: ,,Dat is belangrijk hoor, als je te maken hebt met consumenten die geen euro meer willen betalen voor een mandje uit China.’’

Brute kracht

Dinsdagmiddag. Boswachter Remi Hougee van Staatsbosbeheer rijdt in zijn fourwheeldrive langs de kust van Terschelling. De zee loeit, of nee het water gromt. Als hij uitstapt rukt de wind met brute kracht aan zijn jas.

Eerst hing er na de stranding van de eerste containers een sinterklaasstemming op het eiland, zegt hij. Maar daarna kwam de kentering. ,,Toen ik ging kijken dacht ik: jemig, er is wel echt véél aangespoeld. Er was geen vierkante meter strand waar niks lag. Het was een onafzienbare bende.’'

,,En ik heb geen oordeel hoor, over de kussentjes die op het strand lagen, en de My Little Pony’s, en de manden. Ik bestel zelf ook wel eens via internet en vorige week was ik nog bij Ikea.’’

Hij is heel blij ook dat de stranden zo wonderbaarlijk snel door vrijwilligers zijn schoongemaakt. ,,Het is geweldig, maar ik realiseer me ook dat je nooit alles kunt opruimen. Dit gaat nog tientallen jaren effect hebben.’’

'We kunnen het ons niet veroorloven om somber te zijn'

Mooi? Nee, mooi vindt Mintjes van de Maritieme Academie de zeereuzen niet. ,,Laatst zeilde ik over de oceaan via de Azoren naar Europa. We zagen een enorm bakbeest van rederij Maersk, vol met dozen, uit het Britse Kanaal komen. Maar het zijn wel wonderen van vernuft. En als ze een haven invaren worden ze meteen gelost. Daar komt vrijwel geen mens meer aan te pas.’’

Ook het maken van de stuwplannen voor de lading wordt nu door computers gedaan, want voor een mens is de indeling van de containerpuzzel aan boord niet meer te doen.

Containervervoer over zee is een technisch hoogstandje en ook op de de gigantische containerterminals in de havens tref je bijna geen arbeiders meer aan. 

Tijd is geld. Alles is geld.

Daarom ook vaart de helft van alle containerschepen niet onder de vlag van het eigenlijke land van herkomst, maar onder die van Panama of Malta, of de Marshall Eilanden of Liberia. De Zoe bijvoorbeeld is van een Zwitserse rederij maar valt onder de Panamese regelgeving. 

Waarom dat is? Mintjes: ,,Ja waarom zitten de Rolling Stones in Nederland?’’ Het varen onder een zogenaamde ‘Flag of convenience’ is belastingtechnisch slim en het scheelt controles en arbeidskosten. Rederijen kiezen voor landen waar ze zo weinig mogelijk gedoe van hebben.

Alles is economie, erkent Mintjes. Dat maakt ook dat 80 procent van alle zeevarenden nu Aziatisch is. Zij leveren voordelige arbeid en op zee wordt toch ‘Sea Speak’, een soort super efficiënt zee-Engels gesproken.

Het containervervoer is knap geregeld, het is doorgerekend tot achter de komma, maar wat als er op zee iets mis gaat? Het duurde ruim vier uur voor de bemanning van de Zoe doorkreeg dat er containers overboord waren geslagen.

Bolletjes

In zijn fourwheeldrive, op het strand van Terschelling opent boswachter Remi Hougee voorzichtig zijn hand. Er liggen piepkleine witte plastic bolletjes in. Hij moest zijn best doen om ze vast te houden. Bij de minste beweging of windvlaag dwarrelen ze weg.

Buiten, waar de wind vrij spel heeft, oogt het strand na de massale opruimactie schoon. Maar verstopt onder het zand en verscholen in sidderende vlokken zeeschuim zitten plastic korrels.

,,Superconfronterend’’, mompelt Hougee. ,,Gisteren keek ik aan het einde van de dag, toen de bolletjes nog aan de oppervlakte lagen, even op het strand. Ik zag allemaal streepjes liggen.’’ Achter elk plastic stipje hoopte zich een rijtje zand op. 

Nu moet je bijna een leesbril opzetten om ze nog te vinden. Eigenlijk zou je het hele strand moeten zeven. En de duinen. En de dijken. En de kwelders.

Dit krijg je dus als in zee containers openscheuren. ,,Een stommigheid kan een enorm effect hebben’’, zegt de boswachter. Toch moet je ook realistisch blijven, vindt hij. ,,Want dit gebeurt niet alleen nu. Dit gebeurt dagelijks. Ik doe al een tijd mee aan een onderzoek van de Stichting De Noordzee, dat afval op de Nederlandse stranden in kaart brengt. Dan zie je dat de plasticramp al jaren aan de gang is.’’

Op iedere 100 meter strand liggen gemiddeld 380 rommeltjes, 90 procent daarvan is van plastic. En de helft van alle aangespoelde troep is afkomstig van de maritieme sector.

Grote stappen

Volgens directeur Floris van Hest van Stichting De Noordzee moet de scheepvaartsector nog fikse stappen zetten. ,,Wij zijn niet tegen vervoer op grote schaal’’, zegt hij. ,,Maar de sector moet niet doen alsof hij duurzaam is.’’

Op de Noordzee, de Baltische zee en langs de kust van Canada en Noord-Amerika varen schepen bijvoorbeeld verplicht op zwavelarme brandstoffen, maar op de High Sea, de oceanen die van iedereen en tegelijk ook van niemand zijn, verbruiken ze gewoon ouderwetse, zware, stroperige, vervuilende bunkerolie.

Dat is waar, zegt Arjen Mintjes. Het gebeurt omdat het goedkoper is. Alweer vallen de woorden efficiency en kostenbesparing.

En soms, zoals nu met de Zoe, komt de natuur nietsontziend langszij en zien we ineens het hele plaatje. Nee, hij wordt er niet somber van, zegt Mintjes: ,,De bewustwording groeit. We denken na over nieuwe brandstoffen en over het schoonmaken van de oceanen.''

En om zijn leerlingen het hele plaatje te tonen, laat hij ze ook altijd tijdens de ruige seizoenen op een groot zeilschip kennismaken met de zee. De echte, brullende zee. ,,Op een gesloten brug van een groot schip zie je op metertjes hoe hard het waait, maar je moet de kracht van de golven en de wind ervaren’’, vindt de schooldirecteur.

,,Je moet de zee voelen. Want op een groot vrachtschip is alles relatief, maar de natuur is altijd machtiger.''

En de Noordzee-snelweg is veeleisend. De Duitse Bocht, het zuidoostelijke deel van de Noordzee, is druk, ruig, ondiep, met steile grauwgroene golven en grondzeeën. Mintjes: ,,Wij zeggen weleens: als je de Duitse Bocht in de winter, in een storm veilig doorkomt, heb je wel wat in je mars.’’

Zeeppompjes

De Noordzee is een verkeersader vanjewelste. Op ieder moment varen er alleen al op het Nederlandse deel 430 schepen, waarvan 200 transportschepen, weet Floris van Hest van Stichting De Noordzee. Jaarlijks gaat het in totaal om 260.000 schepen.

Het is veel. Het is bijna niet te bevatten. En op het strand van Terschelling praat boswachter Remi Hougee over de zeeppompjes die aanspoelden. Allemaal spul voor onze consumptiemaatschappij.

,,Ik maak nu mijn eigen vloeibare zeep. Ik rasp stukjes van een blok en laat het een nacht in water staan.’’ Kleine moeite. En wie weet is het een piepklein deeltje van een enorme oplossing. 

,,We kunnen het ons niet veroorloven om somber te zijn’’, vindt hij. ,,Toch?’’