Farmaceut maakt diagnosemiddel voor prostaatkanker plots drie keer zo duur

Het meest gebruikte middel voor de diagnose van prostaatkanker is in één dag bijna drie keer zo duur geworden, zegt nucleair geneeskundige Marcel Stokkel van het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam. De Duitse fabrikant Eckert & Ziegler heeft Nederlandse ziekenhuizen daarmee in zijn greep: een alternatief is op korte termijn niet te vinden. Stokkel noemt de stap van de farmaceut onverklaarbaar.

Jaarlijks krijgen bijna 12.000 mannen prostaatkanker, 2800 overlijden erdoor. Het diagnosticeren van die ziekte gaat in alle grote ziekenhuizen met radioactief gallium, dat nu fors duurder is gemaakt. Die stof licht op in een PET-scanner zodra die via de bloedbaan in contact komt met prostaatkankercellen. Wereldwijd bieden maar twee fabrikanten de benodigdheden daarvoor: Eckert & Ziegler, en sinds eind vorig jaar ook IRE in België. Alle grote Nederlandse ziekenhuizen kopen nu nog in bij Eckert & Ziegler, op het fusieziekenhuis AMC-VU (locatie AMC) na.

Dat inkopen doet het Antoni van Leeuwenhoek vier keer per jaar. Dat kostte per bestelling altijd 61.000 euro. Maar één dag voor het nieuwe jaar gaf Eckert & Ziegler te kennen dat dit in 2019 ruim 160.000 euro zal kosten. “Het is mij totaal niet duidelijk hoe die prijsstijging tot stand kwam”, zegt Stokkel, die naast hoofd van de divisie diagnostiek in het Antoni van Leeuwenhoek ook voorzitter is van de Nederlandse Vereniging voor Nucleaire Geneeskunde.

Vaag verhaal

Het nieuws komt in een week waarin farmaceut Novartis onder vuur kwam vanwege het verzesvoudigen van de prijs voor een kankermedicijn. Eckert & Ziegler laat aan Trouw weten dat het de prijs ‘redelijkerwijs’ heeft verhoogd. De precieze reden laat de woordvoerder in het midden. De Nederlandse distributeur van het middel heeft wel een uitleg gekregen van de Duitse leverancier, maar noemt die ‘onbevredigend’. “Het was een vrij vaag verhaal over stijgende grondstofprijzen en hogere productiekosten”, aldus een woordvoerder.

Het Belgische IRE zegt desgevraagd in het geheel niet met hogere grondstof- en productieprijzen te kampen. Haar vraagprijs voor het gallium is vooralsnog lager dan die van de Duitse concurrent, zegt woordvoerster Bérénice Pignol. Al laat zich dat niet een op een vergelijken omdat het op een verschillende manier wordt aangeleverd.

Massaal overstappen naar België heeft echter geen zin voor Nederlandse ziekenhuizen, zegt nucleair geneeskundige Stokkel. “Dat kunnen ze daar nooit aan, zoveel nieuwe klanten.” Inderdaad laat Pignol van IRE weten ook zonder nieuwe klanten al vertraging te hebben met leveren: er zit zes maanden tussen het bestellen en binnenkrijgen van het gallium. Dat komt volgens haar door de grote vraag en ‘het succes van ons product’.

Die grote vraag kan Stokkel verklaren. Een diagnose stellen met radioactief gallium is de laatste jaren veel preciezer worden, zegt hij. “Er zijn grote successen geboekt op dat gebied.” Leveranciers van de stoffen die die successen mogelijk maken, hebben dat nu ook in de peiling, vervolgt hij. En zetten daarop in.

Half miljoen per jaar

De prijsstijging gaat het Antoni van Leeuwenhoek bijna een half miljoen euro per jaar extra kosten, en Stokkel verwacht dat niet terug te krijgen van de zorgverzekeraar. De budgetafspraken staan voor dit jaar al vast.

Zorgverzekeraar Menzis bevestigt met de meeste ziekenhuizen staande afspraken te hebben. Woordvoerder Corine Rodenburg vindt het lastig om te reageren, omdat ze nu voor het eerst hoort over de prijsstijging. Wel noemt ze het ‘verontrustend’. “We zijn dan ook benieuwd wat de maatschappelijke discussie over dit soort prijsverhogingen oplevert en wachten vooralsnog af wat er gaat gebeuren.”

Het enige middel?

Is gallium echt de enige manier om prostaatkankercellen op te sporen? Nee, dat kan ook met fluor-18. Er is in Nederland een handjevol medische centra die die radioactieve stof kunnen klaarmaken voor andere ziekenhuizen, waaronder het VU medisch centrum. “Maar”, zegt oncoloog Marcel Stokkel, “dat krijg je dan in een potje mee dat je gelijk die dag moet opmaken. Dat is logistiek lastig met behandelplannen voor patiënten. Je bent als arts en patiënt dan afhankelijk van de dag waarop de stof wordt aangeleverd.”

Extreme prijzen zijn Tweede Kamer een doorn in het oog

De extreme prijzen die farmaceutische bedrijven soms vragen voor geneesmiddelen en hulpmiddelen, zijn het kabinet en de Tweede Kamer al langer een doorn in het oog. Tot nu toe heeft minister Bruins voor medische zorg geprobeerd met onderhandelingen de industrie te matigen.

Bruins had vrijdag nog een hartig gesprek met het Zwitserse Novartis, het bedrijf dat eerder deze week negatief in het nieuws was. Het heeft de prijs van een kankermedicijn verzesvoudigd. Novartis heeft dat medicijn niet zelf uitgevonden, maar kocht het van het Erasmus Medisch Centrum, waarna de prijs omhoogging. “Ik ga de farmaceut recht aankijken en zeggen: dit is waanzin”, aldus de minister.

Het enige drukmiddel dat de minister heeft, is dreigen dat ziekenhuizen dan het medicijn weer zelf maken.

Minder invloed heeft de minister op de nieuwe kwestie die Trouw beschrijft, van een extreme prijsstijging bij contrastvloeistof voor diagnose van prostaatkanker. De ziekenhuizen moeten zelf onderhandelen met de leverancier, en met de verzekeraars.

In het algemeen is de strategie van het kabinet om binnen Europa één front te vormen met andere landen. Minister Bruins wil zo de fabrikanten aanpakken die de regels misbruiken voor zogenaamde ‘weesgeneesmidelen’, medicijnen voor zeldzame ziekten. “Die regels zijn bedoeld om onderzoek te stimuleren, niet voor het commercialiseren van bestaande medicijnen”, zei Bruins. Novartis maakt zich schuldig aan dat laatste, vindt hij.

Een andere optie is dat Nederland dwanglicenties inzet. Dan krijgt een concurrerend bedrijf toestemming om het medicijn te maken, tegen een veel lagere prijs. Tot nu toe wilde alleen de linkse oppositie dit breekijzer invoeren. Ook het kabinet wil dit nu onderzoeken. Binnenkort gaat een onderzoekscommissie aan de slag, mede in opdracht van het ministerie van economische zaken.

Lees ook:

Radioactiviteit kan ook een zegen zijn

Bang voor straling? In het ziekenhuis werken we ermee, en gelukkig maar, zegt nucleair geneeskundige J. Lavalaye.