Alternatieven voor aardgas moeten wel schoon zijn

Wie het concept-Klimaatakkoord leest, struikelt over de wensen en aannames. Maar als het gaat om aardgas, dan is er op de hoofdlijnen geen woord Spaans bij. Nederland stopt met deze fossiele energiebron, die weliswaar half zoveel CO2 uitstoot als steenkool maar dan nog de aarde opwarmt. Uiterlijk 2050 dient Nederland aardgasvrij te zijn, voor de ­klimaatafspraken van Parijs. In Groningen sluit de productiekraan voor 2030, primair om de bevingen te stoppen.

Dan nog is het niet plotsklaps over met ‘Nederland aardgasland’. We halen ook aardgas uit het buitenland. Via buizen in de grond en grote containerschepen wordt aardgas vloeibaar aangevoerd, een vorm die het krijgt bij diepvriestemperaturen. En dan zuigt Nederland, als aanvulling op Groningen, ook nog aardgas omhoog uit kleine veldjes, uit de bodem onder land en zee. Maar: afbouwen is het adagium. Het zal anders moeten, zuiniger en schoner. “Wen er maar aan”, zei minister Wiebes van economische zaken bij de presentatie van het concept-Klimaatakkoord.

De nieuwe norm

De ruim zeven miljoen huishoudens die nu nog een ketel en fornuis op aardgas hebben, moeten, ergens in de komende decennia, overstag. Zeker anderhalf miljoen al in 2030, belooft het concept-Klimaatakkoord. Net zo goed moeten bedrijven, van kantoren tot industrie, afscheid nemen van het aardgas. Bouwers moeten, sinds afgelopen juli, een heel goede reden hebben om nog steeds nieuwbouw op te leveren op de fossiele brandstof. Aardgasvrij, dat moet de nieuwe norm worden.

Over kosten en aanleg moet nog veel uitgedokterd worden, maar de alternatieven voor aardgas in huizen zijn bekend. Vooral elektrisch verwarmen en warmtenetten krijgen een hoofdrol toegedicht, altijd aanbevolen met uitmuntende isolatie. Maar ook ‘groen’ gas in de bestaande buizen is soms mogelijk, net als de toekomstbelofte waterstof. Voor al die vier opties geldt: grote milieuwinst lonkt. Maar dat lukt alleen als de bron helemaal groen is. Zo niet, dan kunnen ze het klimaat net zo belasten als aardgas, of erger. 

Crematoria

Huizen of bedrijven die stoppen met aardgas kunnen de ketel inruilen voor een grote stekkerkast. Want noem maar een apparaat dat aardgas stookt, of er verschijnt wel een elektrisch alternatief voor. Je kunt het zo gek niet bedenken. Ook crematoria anticiperen op een aardgasvrije toekomt met de eerste elektrische uitvaartovens. In huiselijke kring speelt hetzelfde verhaal, met verwarming en keuken. Het gasfornuis wordt een elektrische kookplaat en een warmtepomp op stroom vervangt de cv-ketel. Die laatste vervanging is de belangrijkste, want de traditionele gasketel is goed voor 80 procent van de energievraag thuis. De warmtepomp haalt een beetje warmte uit de buitenlucht of de bodem, en hij genereert de overige energie met stroom.

Daar zit de crux: die stroom moet wel groen zijn. Als Nederlanders massaal een warmtepomp ophangen is van milieuwinst geen sprake, waarschuwen hoogleraren zoals David Smeulders van de TU Eindhoven. Kolencentrales, die het kabinet tot uiterlijk 2030 openhoudt, zullen vuile stroom aanleveren. Als de kolencentrales dicht zijn, creëert een hausse van warmtepompen alsnog ‘een behoefte waarin ons land paradoxaal genoeg juist door gascentrales zal moeten worden voorzien’, waarschuwde ook hoogleraar Machiel Mulder van de Rijksuniversiteit Groningen. 

Een dak vol zonnepanelen helpt om eigen stroom te maken voor een warmtepomp, maar op bepaalde momenten, zoals winterse kou, blijft energie van het stroomnet nodig. Bij het milieuverantwoord stoppen met aardgas zijn grote aantallen extra windparken en zonneparken, die het concept-Klimaatakkoord belooft, onmisbaar.

Flinke spijt

Vervang gaspijpen in de grond niet te snel door stroomkabels, zeggen toonaangevende energie-experts. Want daar zou Nederland achteraf wel eens flink spijt van kunnen krijgen. Deze groep is verenigd in de Waterstof Coalitie, die kan rekenen op steun van zowel het bedrijfsleven als Greenpeace. Energienetbeheerders in de regio, en landelijk beheerder TenneT geloven ook dat waterstof deels aardgas kan gaan vervangen, in grote fabrieken en soms ook in huizen. 

Grote bedrijven als Gasunie, Tata Steel en Nouryon, de voormalige chemietak van AkzoNobel, gaan fabrieken bouwen om waterstof te maken. Zo’n fabriek, vooralsnog peperduur om te bouwen en exploiteren, heet een elektrolysefabriek, omdat waterstof wordt gemaakt door elektriciteit pijlsnel door water te flitsen, waarbij waterstofgas (en heel onschuldig: zuurstof) ontstaat.

Zo kan waterstofgas aardgas vervangen, in een tank of de cv-ketel thuis. Alleen, het is dus wel hetzelfde liedje als bij energie van een elektrische warmtepomp: alleen waterstofgas gemaakt van groene stroom is klimaatvriendelijk. Bij ‘grijze’ waterstof, gemaakt van fossiele energie als steenkolen of aardgas, is de CO2-winst hoogst twijfelachtig. Zeker omdat er voor de productie van waterstof, wegens energieverlies, nog relatief veel stroom nodig is. 

Maar ja, er moet wel genoeg groene stroom voorhanden zijn. Nederland bungelt in Europa nog onderaan met 6,6 procent duurzame energie. Door meer zonnepanelen op te stellen (nu zo’n 12 miljoen stuks op 700.000 daken) kan die positie verbeteren. Maar zonneparken – op open velden of drijvend op water – en windmolens, vooral op zee, beloven Nederland de komen jaren eindelijk echt vooruit te helpen met schone energie. In 2030 is 75 procent van alle elektriciteit uit onze stopcontacten groen, belooft het concept-klimaatakkoord.

Warmtenetten

Naast elektrisch verwarmen zet het concept-klimaatakkoord fors in op collectieve warmtenetten. Daarbij krijgt een hele straat, in plaats van gaspijpen, buizen met warm water in de grond. Dat verwarmt de kamers, douche en keuken. Aanvullend, om te koken en bij winterkou, is stroom nodig. Groene stroom natuurlijk. Bij het warmtenet zelf is ook de vraag: is de bron echt duurzaam? 

De Stroomversnelling, het collectief voor energiezuinige nul-op-de-meterhuizen, heeft zorgen bij het concept-Klimaatakkoord. “Het is volstrekt onrealistisch om te denken dat in 2030 de helft van de woningen die aardgasvrij worden, op een warmtenet overstappen. Bovendien is het een illusie om te denken dat alle warmtenetten die nu worden aangelegd, op duurzame bronnen kunnen worden aangesloten.”

Het zou te lang duren voordat er veel grote aardwarmtebronnen geslagen zijn, waaruit warm grondwater omhoogkomt voor verwarming van huizen. Zulke ‘geothermie’ is nog duur en technisch complex. ‘Warmtestad’ in Groningen bewijst dat. Dit geothermieproject voor huizen mislukte door boorrisico’s. Maar de buizen liggen er al en nu gaat Warmtestad het warmtenet voorlopig stoken met… aardgas. Dat is opmerkelijk genoeg niet uniek. Ook andere warmtenetten, in Amsterdam en Utrecht, maken deels gebruik van gasketels als energiebron.

Biomassaketels  voor warmte kan ook, maar daar moet liefst lokaal afvalhout in, om CO2-winst te boeken. Restwarmte uit de schoorsteen van bedrijven, zoals grote fabrieken of energiecentrales, kan een toekomstig alternatief zijn, maar dat vinden critici, zoals hoogleraar duurzaamheid Jan Rotmans, ook niet helemaal duurzaam. De schoonste warmte komt uit bodem, water of buitenlucht.

Vergistingsinstallatie

Een beetje vergelijkbaar met waterstof is groen gas. Wel met het grote verschil dat groen gas, het zij zeer mondjesmaat, nu al in het aardgasnet zit. Het telt officieel mee als schone energievorm, ondanks een beetje CO2 dat bij verbranding vrijkomt. 

De overheid geeft subsidie aan de bedrijven die het produceren. Dat zijn vaak boeren, of andere bedrijven die werken met natuurlijke grondstoffen. In een vergistingsinstallatie worden organische (rest)stoffen bij elkaar gedaan. Dat kan gft zijn, of snoeiafval, zetmeel of mest. Door dat te laten rotten en gisten ontstaat gas, dat na wat aanpassingen aardgas kan vervangen. Wel moet de samenstelling deugen en om veiligheidsredenen moet het typische aardgasluchtje worden toegevoegd. 

Belangrijk voor de duurzaamheid van groen gas is lokaal gebruik van reststoffen. Wanneer vrachtwagens of schepen het hele land doorgaan om reststoffen naar een vergister te brengen, ontstaat deels milieuschade. Groen gas kan bovendien alleen voor duurzaam doorgaan als er geen eetbare stoffen voor sneuvelen. Daar zijn regels en voorschriften voor. 

“Alles wat rot, is goed”, zei ondernemer Arie van de Groep hierover in Trouw. Hij is een van de pioniers die in Bunschoten-Spakenburg huizen van het Groningse gas wil afhelpen door groen gas, geproduceerd door vergisting van resten vis en eten. De meeste Nederlandse producenten van groen gas brouwen dit uit dierlijke mest. Toch niet helemaal duurzaam, zeggen critici waaronder de Partij voor de Dieren. Het maakt Nederland verslaafd aan grootschalige bio-industrie. “Er zullen hierdoor alleen nog maar meer megastallen gebouwd worden.”

Lees ook: 

Een flat zonder aardgas is geen sinecure

Alle Nederlandse woningen moeten, uiterlijk in 2050, van het gas af. Dus ook flatgebouwen. Dat blijkt lastiger en duurder om te regelen dan voor rijtjeshuizen en vrijstaande woningen.

Delftse studenten zijn proefkonijn tijdens experiment

‘Groene’ waterstof kan in de toekomst huizen verwarmen zonder dat er aardgas aan te pas komt. Maar werkt het wel? In Delft en Rozenburg beginnen ze ermee.