Kerk met politiek verdrijft geloof

Morgen geeft patriarch Bartholomeus van Constantinopel – het hoofd van de wereldwijde oosters-orthodoxe kerken – zijn zegen aan de onafhankelijkheid van de Oekraïens-orthodoxe kerk. Na meer dan drie eeuwen onttrekken de Oekraïense gelovigen zich aan het gezag van de Russisch-orthodoxe kerk.

De Oekraïense wens van kerkelijke zelfstandigheid bestaat al veel langer. Na de Eerste Wereldoorlog scheidde een deel van de gelovigen zich af, hetzelfde gebeurde in de jaren negentig. Maar na de Oekraïense antiregeringsprotesten in 2013, de Russische annexatie van de Krim in 2014 en de oorlog in Oost-Oekraïne kreeg die wens pas echt een impuls. Met geloof en theologie had dat bar weinig te maken. Dat geldt ook voor de woedende ­reactie van de Russen toen patriarch Bartholomeus in oktober de weg voor vervulling van de Oekraïense onafhankelijkheidswens vrij maakte.

Innige banden

De banden tussen het Kremlin en de orthodoxe kerk zijn buitengewoon innig. Volgens de Oekraïense kerkleiding gebruikt Moskou de kerk om invloed uit te oefenen in de Oekraïne en pro-Russische sentimenten aan te wakkeren. Maar ook de Oekraïense president Porosjenko bemoeide zich ermee. Hij zei dat ‘de vestiging van een onafhankelijke kerk gelijkstaat aan de versterking van het leger, de bescherming van de Oekraïense taal en het streven naar lidmaatschap van de EU en de Navo’. Over verwevenheid van kerk en politiek gesproken.

De Russische woede over de Oekraïense kerkelijke ­onafhankelijkheid is zo groot, dat de Moskouse kerkleiding het gezag van Bartholomeus niet meer erkent. Daarmee scheidt de Russische kerk zich feitelijk af van de rest van de oosters-orthodoxe kerken.

Woede

Wat is erger? De mede door politieke motieven ingegeven Oekraïense wens van een zelfstandige kerk? Of de door politieke motieven ingegeven Russische wens om gezag te kunnen blijven uitoefenen op de Oekraïense kerk en, in het verlengde daarvan, de Oekraïense samenleving? Misschien is dan toch het eerste het minst erge van twee kwaden. De wens om een onafhankelijke kerk bestond al lang voor de gebeurtenissen van 2013 en 2014. Bovendien: de meeste oosters-orthodoxe kerken zijn langs nationale lijnen georganiseerd. In dat licht bezien is de Oekraïense wens zo gek niet. Het is zeer te betreuren dat dat ten koste gaat van de eenheid binnen de oosters-orthodoxie. Omwille van die eenheid en de zeer onwenselijke verwevenheid van kerk en politiek zou de Russische kerkleiding haar woede moeten laten varen.

De mening van de krant, verwoord door leden van de hoofdredactie en senior redacteuren. Lees meer in het dossier