Laat radicaal links de boze burger bedienen

Er waart een spook door de westerse democratieën. Het rechts-populisme is in opmars. Donald Trump is gekozen als president van de Verenigde Staten. De Britten willen de Europese Unie verlaten. In Nederland werd het cynisme over Europa tot uitdrukking gebracht in een tegenstem tegen het associatieverdrag met Oekraïne.

Voor mij zijn het uitdrukkingen van dezelfde onvrede: onvrede over globalisering en de ongelijke verdeling van lasten en lusten. Het wantrouwen in de ander, de argwaan tegenover wat van buiten komt, is snel toegenomen. Mensen willen de controle terug.

De afgelopen dertig jaar hebben de traditionele middenpartijen – en dat is vooral de sociaal-democratie te verwijten – meegewerkt aan het vergroten van ongelijkheid en onzekerheid. In veel westerse landen hebben de partijen links van het midden niet meer gedaan dan de scherpe kantjes proberen bij te vijlen van economistisch beleid. De gekozen route leverde economische groei op, maar legde tegelijkertijd de basis voor politiek ongenoegen.

De onzekerheid en woede van mensen is een direct gevolg van de gestaag toegenomen sociaal-economische ongelijkheid. De verhouding tussen kapitaal en arbeid is uit het lood geslagen. Winsten nemen toe, lonen blijven achter.

Het verschil in inkomen tussen de tien procent mensen met de hoogste inkomens en de tien procent met de laagste inkomens is razendsnel gestegen. Nog sterker geldt dit voor het vermogen. De flexibilisering van de Nederlandse arbeidsmark heeft zich in hoog tempo voltrokken en zal, als we niets doen, ertoe leiden dat vanaf 2025 minder dan vijftig procent van de mensen nog maar een vast contract heeft.

Lees ook  een interview met Klaver: Jesse Klaver: ‘Ik wil geschiedenis schrijven’

Het geloof dat het niet anders kan

Van globalisering en de Europese samenwerking hebben grote bedrijven veel meer geprofiteerd dan gewone burgers. Handels- en belastingverdragen maken het mogelijk dat zij weinig belasting betalen. Wat die verdragen betekenen voor werknemersrechten of voor de inkomens van mensen met een lage opleiding of een laag inkomen, doet er niet toe. Al dertig jaar is het mantra: wat goed is voor het bedrijfsleven, is goed voor de welvaart. En dus voor iedereen.

Die belofte is niet waargemaakt. Dertig jaar globalisering, deregulering en marktwerking heeft wel de grootste banken- en financiële crisis in tachtig jaar opgeleverd. Met miljarden aan belastinggeld hebben belastingbetalers de banken van bonusbeluste bankiers moeten redden. Het is niet gek dat mensen boos worden.

De bankencrisis is de oorzaak van het opkomende populisme, zei minister Dijsselbloem (PvdA) vorig weekend in Het Financieele Dagblad. Tegelijk is hij de minister die vindt dat de winstbelasting voor bedrijven verder omlaag moet, die welbewust de ongelijkheid tussen mensen met en zonder baan heeft vergroot en met ijzeren hand toezag op de bezuinigingen op publieke voorzieningen.

Het is typerend voor de houding van de gevestigde middenpartijen: zij zijn gaan geloven dat het niet anders kan. Dat we niet meer kunnen doen dan een beetje bijsturen. Zij bieden mensen geen antwoord op fundamentele onzekerheden. Dan kiezen die mensen maar voor het rechts-populisme dat muren en hekken bouwt. Het is het creëren van schijnveiligheid door vijanden te kiezen in buitenlanders of Europa.

Net als de rechtse populisten, hebben hun linkse collega’s een te groot verlangen naar het verleden. Maar we kunnen niet terug naar de oude verzorgingsstaat. We moeten niet vasthouden aan het bestaande.

Het bestaande is niet genoeg. Het gaat er ook niet om om de globalisering te stoppen door grenzen op te trekken, het gaat erom grip te krijgen op de wereld om ons heen. Daar is juist internationale samenwerking voor nodig.

Weg met het idee dat de politiek machteloos is

Progressieve politici hebben een nieuw verhaal nodig over hoe onze toekomst vorm te geven. Daar is meer voor nodig dan een nieuw gezicht. Afgelopen week werd Diederik Samsom ingeruild als leider van de PvdA. Woensdag ontstond kritiek op het leiderschap van Emile Roemer. Het feit dat je nieuw bent, kan even voor een opleving zorgen, maar het is niet genoeg.

Hoe persoonlijk de politiek ook is geworden, het gaat toch om de inhoud. Als we Nederland willen veranderen gaat het uiteindelijk niet om de poppetjes, maar heeft links een koerswijziging nodig. Een radicale aanpak van ongelijkheid en onzekerheid als antwoord op het economisme en rechts-populisme. Weg met het idee dat de politiek machteloos is. We kunnen veel meer dan sommigen suggereren. Daarvoor moeten we heilige huisjes durven neerhalen.

Bijvoorbeeld:

De overheid gaat zich bemoeien met loonpolitiek; grote bedrijven gaan meer belasting betalen; we beschermen werknemers tegen oneerlijke (buitenlandse) concurrentie; sociale zekerheid wordt een publieke voorziening die we financieren via progressieve belastingen; we zijn klaar met bezuinigen en gaan weer investeren in publieke zaken als zorg, onderwijs, veiligheid, leefbaarheid. We voeren een mega-operatie in het belastingstelsel door. En met vele miljarden aan extra milieu- en energiebelastingen doen we wat Nederland allang had moeten doen: koploper worden in het klimaatbeleid.

De onvrede en de boosheid van mensen zijn terecht. Ik wil met progressieve partijen – PvdA, D66 en SP – een alternatief zijn voor het rechtse populisme.

Het belangrijkste dat daar voor nodig is: zelfvertrouwen. Zelfvertrouwen dat we als politiek de grip op economische ontwikkelingen terug kunnen krijgen. En zelfvertrouwen om na de verkiezingen niet weer het initiatief te laten aan rechts. Als we elkaar als progressieve partijen vasthouden na de verkiezingen, vormen wij het hart van een nieuw kabinet.

Alleen een radicaal links verhaal over het tegengaan van ongelijkheid en onzekerheid vormt een krachtig antwoord op het economisme van de gevestigde middenpartijen. Alleen met zo’n nieuwe koers bieden progressieve partijen een geloofwaardig alternatief voor mensen die uit onvrede nu vluchten in de armen van het rechts-populisme.