De tragiek van de aandachtseconomie: drama wordt meer waard als er meer mensen naar kijken

Dit jaar vierde ‘de geregisseerde kwetsbaarheid’ hoogtij in influencerland, schreef de Volkskrant onlangs. De sterren van de sociale media tonen hun onzekerheden om volgers aan zich te binden, want oe-wat-authentiek. Vaak is die kwetsbaarheid gekoppeld aan een te promoten product, het kapitalisme pretendeert immers voor elke kwaal een oplossing te hebben. Het is meestal lachwekkend, soms woestmakend en doet altijd verlangen naar, nou ja, échte oprechtheid – iets wat voordat influencers ons leven binnenfluensten een pleonasme genoemd zou worden.

Maar wat als echte kwetsbaarheid onverenigbaar blijkt met dit werk? Vlogger Bibi Breijman (233 duizend abonnees) begon 2018 met een burn-out en richtte zich in tranen tot haar fans. Ze was gewend om haar volledige leven te filmen, maar had nu vooral rust en een psycholoog nodig. Die laatste moest haar leren dat ze ‘niet het bezit van haar volgers’ was.

Zowel aan de vraag- als aanbodzijde was er ongemak. Volgers verdachten haar van een publiciteitsstunt; Breijman voelde zich verplicht verantwoording af te leggen voor haar afwezigheid terwijl ze nauwelijks uit haar woorden kwam. Ze laste noodgedwongen een vlogpauze in – iets wat klinkt als moderne aanstellerij, maar wel draait om de vraag of de huur volgende maand kan worden betaald. Het algoritme van YouTube is hongerig en wie niet levert, kukelt zonder pardon naar beneden in de lijst met aanbevelingen. Ondertussen staan duizenden andere YouTubers te springen om hun privéleven te grabbel te gooien.

Breijman kon een vlogpauze waarschijnlijk wel lijden. Ze is ook buiten YouTube bekend, van tv en in de roddelbladen als vriendin van zanger Waylon, plekken waar de roem net een fractie langer duurt. Ook Anna Nooshin (275 duizend abonnees) had de mogelijkheid dit jaar een paar maanden te stoppen nadat haar relatie uitging en haar stiefvader overleed. ‘Als ik vlog moet het wel uit mijn hart komen’, zei ze in haar ‘comebackvlog’. Maar zaken die het hart écht aangaan horen daar blijkbaar niet bij – een verklaring die alleen op YouTube logisch kan klinken.

Niet iedereen heeft die luxe. De Amsterdamse Anna Liss begon vorig jaar met vloggen. Deze dertiger is moeder van drie kinderen en filmde aanvankelijk vooral hoe ze in een Birò door Amsterdam Zuid scheurde, van Ekoplaza naar brow bar. Ik klikte, dat spreekt, gretig op videotitels als ‘Geen suiker dus & au-pairkwestie & kerstdroomboomproject’. Maar de toon op het kleine YouTube-kanaal is de afgelopen maanden veranderd. Liss ligt in scheiding en is op zoek naar een baan omdat vloggen niet genoeg opbrengt. Ze slaat zich er kranig doorheen, maar als kijker bekruipt je ook het ongemakkelijke gevoel dat stoppen met YouTube geen optie is. Toen ze twee weken geen video uploadde vanwege ‘de heftige periode’ bood ze haar excuses aan en beloofde beterschap.

Het voelt bijna te privé om dit allemaal op te schrijven, maar dat is ook het punt. Het kanaal toont de wurggreep van de vlog. Om meer volgers te krijgen moet er zoveel mogelijk uit het privéleven worden gedeeld, een praktijk die prima vol te houden is bij de rimpelingen des levens, maar niet bij hoge golven als scheidingen en de dood. ‘Deze video’s zullen voor altijd op internet circuleren’, zei ze in de vlog waarin ze de scheiding aankondigde. En dus zou ze, vanwege de kinderen, niet alles delen. Maar de scheiding van hun ouders is, hoe dan ook, publiek bezit.

Liss toont zich noodgedwongen oprecht kwetsbaar. Dat is knap, maar ook erg vrijgevig voor de paar duizend views die de video’s trekken. De tragiek van de aandachtseconomie: drama wordt meer waard als er meer mensen naar kijken.