‘Alle zinnen die tegenstanders van het Marrakesh-pact aanhaalden, zijn uit hun verband gerukt’

Lili en Howick. Een petitie ‘voor een kinderpardon dat wél werkt’, ondertekend door een kwart miljoen Nederlanders. Een kerkasiel. En het VN-migratiepact van Marrakesh, waarover hevige discussie ontstond. Het was een roerig half jaar met emotionele dossiers voor staatssecretaris Mark Harbers (Migratie, VVD). Een week voor Kerst blikt hij op zijn werkkamer op het ministerie van Justitie en Veiligheid, terug. „Ik blijf gewoon altijd vertellen hoe het zit.”

Heeft u de emoties die het VN-migratiepact opriep onderschat?

„Als je zegt: onderschat je de zorgen over migratie? Geen dag. Het is een thema dat iedereen beroert en dat zie je ook in de discussie rond het pact. Tegelijkertijd: alle zinnen die door tegenstanders zijn aangehaald, zijn wel erg uit hun verband gerukt. Op bladzijde 1 staat dat het pact juridisch niet-bindend is.”

Dat is een inhoudelijke uitleg. Maar politiek had u de ophef wellicht voor kunnen zijn?

„Ik heb voor mezelf geprobeerd die film terug te draaien. Tot na de zomer deed het pact helemaal niets, terwijl ik het in maart al een keer in de Kamer had besproken. Het moeizame is dat dit een diplomatiek instrument is. Ik begrijp goed dat mensen denken: diplomatie vind ik veel te ingewikkeld. Dan is het makkelijker om er één zin uit te lichten en te zeggen: kijk eens wat een gevaar dit pact oplevert. Maar reëel is het niet.”

Lees ook: De acht heikele punten van het migratiepact

Politiek bedrijven is ook draagvlak creëren, heeft u dat voldoende gedaan?

„Het staat iedereen vrij zijn eigen oordeel te vormen - ook als het niet gestoeld is op wat er daadwerkelijk in het pact staat. Wat in mijn vermogen ligt, is voortdurend uitleggen wat het wel is.”

Had u dit, achteraf, anders moeten doen?

„We hebben het gedaan zoals we het hebben gedaan.”

Reflecteren is niet aan Mark Harbers besteed. De man die met een pennenstreek kan beslissen over het lot van asielzoekers, benadert zijn werk rationeel. Hij vertolkt een herkenbaar VVD-geluid, maar door zijn zachtaardige voorkomen klinkt het minder hard. Door de Tweede Kamer wordt hij gewaardeerd om zijn bereidwillige en geduldige optreden. Tegelijk is Harbers voorzichtig en gecontroleerd, echt politiek wordt hij zelden.

Uw partijgenoot Malik Azmani presenteerde onlangs een nieuw asielplan, waarin hij ervoor pleit om het bieden van bescherming aan vluchtelingen van buiten Europa niet langer als recht te zien, maar als gunst. Ook wil hij bescherming voor een korte periode aanbieden. Vindt u dat een goed idee?

„We zijn die kant aan het opgaan. In het regeerakkoord staat: je hebt recht op bescherming, maar dat betekent niet dat je het recht hebt zelf te bepalen wáár. Vanaf komend jaar is een asielvergunning geen vijf, maar nog maar drie jaar geldig.”

Begin september was er veel te doen rond de Armeense kinderen Lili en Howick, die in een poging om hun uitzetting te voorkomen van huis wegliepen. Op het allerlaatste moment gaf Harbers ze alsnog een verblijfsvergunning. Waarom hij dat deed, wil hij niet zeggen. „Je weegt het totaal aan omstandigheden.”

Harbers hamert voortdurend op de verantwoordelijkheid van de ouders van uitgeprocedeerde asielkinderen. Zij moeten, zegt hij, niet eindeloos blijven procederen als ze weten dat het geen zin heeft. „Op die manier kiezen ze zelf voor een toekomst die ongewis is, ook voor de kinderen.”

Luister hier naar een aflevering van onze podcast Haagse Zaken over het kinderpardon

U heeft zelf geen gezin. Kunt u zich verplaatsen in wanhopige ouders die het beste willen voor hun kinderen?

„Volgens mij heeft het helemaal niets te maken met de vraag of ik zelf kinderen heb. Ik kan me in heel veel mensen verplaatsen. Kijk, je kunt een tijdje hoop houden. Maar als het antwoord ‘nee’ is, moeten mensen hun verantwoordelijkheid nemen. Iedere keer hoor je: het is zielig, het levert schade op voor de kinderen als met uitzetting wordt gedreigd. Maar als je in de meewerkstand gaat en je houdt aan de vertrekplicht, is er een waaier aan mogelijkheden voor begeleiding.”

Mensen zeggen: waarom zou je die 400 kinderen en hun gezinnen niet alsnog een pardon geven?

„Dat is niet rechtvaardig naar de mensen die zich wel aan de vertrekplicht hebben gehouden. Dan is de boodschap: als je je verblijf weet te rekken, krijg je een verblijfsvergunning. De gezinnen zijn hier al heel lang, maar het is niet zo dat procedures vijf jaar duren. Hooguit een jaar of twee. Mensen zijn vaak zelf twee, drie, vier nieuwe procedures gestart. Ze hebben dat recht. Maar ons voornemen is wel om voor evident kansloze aanvragen de doorlooptijden te verkorten, door een aantal van die aanvragen zonder gehoor af te doen.”

Om mensen sneller te kunnen afwijzen?

„Als je een herhaalde aanvraag doet, krijg je net als bij de eerste aanvraag een gehoor: een interview met een IND-medewerker. Maar soms weet de IND op voorhand al: hier is inwilliging niet aan de orde. We werken aan een maatregel om bij die evident kansloze aanvragen de fase van gehoor achterwege te laten. Het recht op herhaalde aanvraag kunnen we niet inperken, dat is vastgelegd in Europese regelgeving, maar we willen de doorlooptijden wel zo kort mogelijk houden.”

In een kerk in Den Haag schuilt sinds eind oktober een uitgeprocedeerd Armeens gezin. Het gezin mag niet worden uitgezet zolang in de kerk een continue kerkdienst plaatsvindt. Op de donderdag voor Kerst liet Harbers weten dat hij zijn discretionaire bevoegdheid niet zal gebruiken voor dit gezin.

Lees ook: Reportage vanuit de Bethelkerk in Den Haag

Het valt op dat u vrij koel praat over emotionele onderwerpen.

„Wat ik altijd voor ogen hou, is dat het rechtvaardig moet blijven. En een meerderheid in Nederland zegt: natuurlijk is het zielig voor die kinderen, maar we kunnen niet iedereen opvangen. Dat vind ik ook.”

De discretionaire bevoegdheid legt wel druk op uw schouders.

„Het is een eenzame bedoening, want je krijgt een dossier mee en jíj bent degene die een besluit moet nemen. Ik lees de stukken vaak twee, drie keer. Het is altijd ingewikkeld. Maar ik weet van alle besluiten op grond waarvan ik ze heb genomen en kan het mezelf uitleggen.”

De VVD-fractie lanceerde een plan om de discretionaire bevoegdheid af te schaffen. Wat vindt u daarvan?

„Voor ik aan deze post begon dacht ik: eigenlijk is het raar dat er zoiets bestaat. Als de hele asielprocedure doorlopen is, de rechter heeft gekeken, er is hoger beroep geweest, dan is die bevoegdheid toch niet nodig? Maar ik heb in de Kamer gezegd dat ik het idee van afschaffen niet gelijk omarm. De VVD is ook nog niet in de buurt van een meerderheid.”

Waarom bent u van mening veranderd?

„Bij besluiten over mensen kunnen altijd dingen meespelen die je niet kon voorzien. Of de discretionaire bevoegdheid per se bij de bewindspersoon moet liggen weet ik niet, maar ik vind het van belang dat érgens een ventiel zit in de wet.”