Om acht uur ’s ochtends worden de vrijwilligers wakker van de brandende zon die de camper tot een sauna maakt. Buiten verdampt de dauw door de hitte. Op weg naar de boerderij komen ze langs de schuur met een paard, een paar schapen, geiten, en een stuk of tien kippen. ‘Ola’, roept boer Gonzalo terwijl hij een van de geiten melkt.
Na een half uur meditatie ontmoeten ze Gonzalo op de plek waar een moestuin moet komen. Drie uur lang ploegen de vrijwilligers het stuk grond om en verwijderen onkruid en gras. Het zweet staat hun op de rug. Na de lunch volgt de siësta: ze hebben drie uur de tijd om te slapen of te lezen. In de namiddag schoffelt de een wat, de ander begint met zaaien.
Bij het avondeten vertellen Gonzalo en boerin Rita over hun keuze om hun drukke leven in Lissabon te verruilen voor het buitenleven. Vrijwilliger Daniel vertelt over zijn ervaringen met tai chi, massage en meditatie. Vermoeid zoeken de vrijwilligers uiteindelijk hun yurt, tent of camper weer op.
Een maand werkten Sephora Verhoek en Matthijs Bakker als vrijwilligers op een kleine boerderij van vijftien hectare in het noorden van Portugal. Zij werden volledig opgenomen in het dagelijks leven van Gonzalo en Rita. ‘We werkten hard, ruim zes uur op een dag, maar zo voelde het niet. Op de boerderij was geen haast; als het de dag zelf niet lukte, dan lukte het de volgende dag wel. Die totale rust nam je over’, vertelt Sephora.
Terug in Nederland voelden ze zich direct weer opgejaagd. ‘In die zes maanden dat we op reis waren, hebben we geen enkel moment het gevoel gehad dat we een baan moesten hebben om geld te verdienen. Maar hier sloeg de stress in twee weken weer toe. Je moet hier toch de indruk wekken dat je nuttig bezig bent.’
Sephora en Matthijs hebben beiden een universitaire studie achter de rug. Hij is een afgestudeerde bioloog en zij heeft haar bachelor humanistiek. Nu willen ze samen een boerderij beginnen, zodat ze de stad kunnen ontvluchten en dichter bij de natuur kunnen leven. Ze zijn op zoek naar een plek waar ze niet worden blootgesteld aan de financiële druk om genoeg geld te verdienen en aan de sociale druk om te moeten voldoen aan allerlei eisen.
Veel jongvolwassenen lopen tegen deze prestatiedruk aan. In 2014 ervoer 78 procent van de jongvolwassenen een hoge prestatiedruk. Uit onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (rivm) komt naar voren dat deze druk alleen maar hoger is geworden. Jongvolwassenen moeten een uitgebreid cv, een uitdagende baan, een stabiel inkomen, uitstekende cijfers en een geweldig sociaal leven hebben.
Bij een groeiend aantal studenten leidt dit tot psychische klachten, zoals stress, depressiviteit en angststoornissen. Zij vragen zich af: gaan wij meedoen aan deze rat race of gaan wij het anders doen? En hoe kunnen wij het anders doen?
In haar zoektocht naar een baan merkte Sephora dat een bachelordiploma humanistiek niet genoeg was: ‘Eigenlijk zou ik 48 uur per week bezig moeten zijn om nog meer diploma’s en werkervaringen te verwerven, voordat ik een leuke baan zou kunnen vinden. Dan vraag ik me af of dat ook kan zonder me in allerlei bochten te hoeven wringen.’
Ze ervaart wat veel net afgestudeerden meemaken: het leger van hoogopgeleiden is enorm gegroeid. In 2000 was 24 procent van de mensen tussen 24 en 34 jaar hoogopgeleid, nu is dat 38 procent, over tien jaar is dat de helft. ‘Het lijkt alsof veel jongeren denken dat ze de beste moeten zijn om iets te kunnen betekenen’, weet Sjoer Bergervoet, de Career Officer van de faculteit geesteswetenschappen van de Universiteit Utrecht. Zij ziet een toename van perfectionisme onder studenten. ‘Studenten proberen te voldoen aan het perfecte plaatje, in plaats van bij zichzelf te rade te gaan wat zij zelf zouden willen als het aankomt op hun toekomst.’
Het tijdschrift Psychological Bulletin publiceerde onlangs een onderzoek waaruit blijkt dat sinds het einde van de jaren tachtig het perfectionisme onder jongvolwassenen met dertig procent is toegenomen. De poging te voldoen aan de onhaalbare norm zorgt voor stress. In Nederland heeft 43 procent van de jongvolwassenen last van stress, blijkt uit cijfers van het cbs.
‘Vlot en spontaan is de norm en we moeten allemaal ondernemend zijn.’ Peter Huijzer (29) ziet om zich heen de prestatiedruk toenemen en kiest zijn eigen weg. ‘Ik had geen zin in een baan waarin ik de hele dag achter de computer moest zitten, dus ging ik op zoek naar een bijbaantje.’ Nu is hij fietskoerier en yogadocent. Nadat hij de researchmaster filosofie had afgerond, wist hij in ieder geval zeker dat hij niet wilde promoveren. In zijn zevenjarige loopbaan op de universiteit moest hij zich steeds verder specialiseren. Hij had zich gericht op de geschiedenis van de filosofie, maar Kant ging steeds minder boeien en Plato was inmiddels wel uitgekauwd. De druk om te publiceren en fondsen te werven nam toe.
‘Ik ben fietskoerier en niemand maakt dat mooier dan het is, dat werkt heel bevrijdend en geruststellend.’ Peter hoeft zich als koerier niet te manifesteren of profileren. Bij yoga kan hij façades laten vallen. Door het fietsen kan hij al zijn gedachten laten bezinken. In yoga kan hij op een lichamelijke en mentale manier met levenskwesties omgaan, in plaats van alleen op een academische wijze.
De prestatiedruk heeft invloed op de keuzes van jonge mensen op de arbeidsmarkt. Volgens het cbs komen hoogopgeleiden steeds meer in alle lagen van de werkende samenleving terecht, ook in banen waarvoor mbo-niveau vereist is. Ook ambachtsscholen en landbouwopleidingen krijgen meer aanmeldingen van universitaire afhakers. Zij hopen uit de rat race te stappen door in de tuin te gaan werken, pakketjes of maaltijden rond te brengen op de fiets of een stoel in elkaar te timmeren.
‘Mijn zakenpartner Remko was eerst mijn liefdespartner, maar die relatie ging uit.’ De workshop ‘faalkunde’ begint met een eigen ‘faalverhaal’ van Saakje Bakker, oprichtster van het Instituut voor Faalkunde. De dertien deelnemers moeten glimlachen om het verhaal. De groep bestaat uit verschillende mensen, maar één ding hebben ze gemeen: het toelaten van falen vinden ze moeilijk. Door een spelletje te spelen waarin persoon A woorden opgooit en persoon B van die woorden een verhaal moet maken, probeert Saakje de deelnemers te laten ‘ontkrampen’. Falen bestaat niet, is haar boodschap. Fout of goed is het oordeel dat we zelf vellen over ons handelen.
De workshop werd georganiseerd door project Icarus Amsterdam van Stichting Vitamine Z. Volgens Simeon Karsten van de stichting houden jongvolwassenen samen de onhaalbare norm in stand. Op sociale media laten zij perfecte plaatjes van hun leven zien, niet de momenten dat ze huilend onder de dekens liggen. Dat zij individueel de norm zelden halen, bespreken ze niet. ‘Stop being perfect’, is Karstens boodschap. Door festivals, trainingen, meditatiecursussen en retraites verspreidt hij de gedachte dat mensen imperfecte en kwetsbare wezens zijn en dat dat oké is.
‘Opeens heb je het. Je stopt met je huidige baan. Ik “had het” tijdens een meditatie in deze “magische yurt”, en zei de dag erna mijn baan op. Retespannend maar o wat was het een goede beslissing!’ schreef Marije Remmelink op Facebook over een meditatiecursus van Vitamine Z. Zonder een nieuwe baan op het oog te hebben, besloot ze haar baan als content manager op te zeggen. ‘Daarna heb ik een maand vrij genomen om bij te tanken en nu werk ik als freelance redacteur bij MaatschapWij, een inspiratieplatform voor een socialer en duurzamer Nederland. Ik heb al drie artikelen over burn-out geschreven en ik doe geen dingen meer die móeten.’
‘Het lijkt een heel leuk idee, maar in de praktijk is het toch ook heel lastig.’ Na hun reis zien Sephora en Matthijs in dat een stuk land in Portugal een romantisch plaatje is, maar zwaarder is dan ze dachten. In Portugal een boerderij beginnen betekent dat je afscheid moet nemen van vrienden, familie en het Nederlandse opvangnet voor ziekte en pensioen. Ze overwegen nu een stuk land in Nederland te kopen. Maar ook dat is ingewikkeld als het betaald moet worden van het salaris van een horecamedewerker en een houthakker.
Fietskoerier Peter verdient met zijn banen net genoeg om van rond te komen, maar woont wel in een tijdelijk huis. ‘En ik wil ook niet tot mijn zestigste pakjes blijven rondbrengen.’ Honderd kilometer op een dag fietsen is lichamelijk zwaar werk. En met zijn yogalessen verdient hij nog niet genoeg om volledig van te leven.
Zij die uit de rat race willen stappen, stuiten op een gegeven moment op de realiteit. Hoe kun je overleven buiten de gebaande paden? En hoe kun je leven zonder een veertigurige werkweek? Jezelf onttrekken aan de maatschappij levert paradoxaal genoeg ook weer een hoop stress op: over geld, wonen en zelfs eten.
‘Ontwikkel de moed om jouw academische kennis om te zetten in concrete actie’, geeft De Bildung Academie als advies.
Jongvolwassenen willen maatschappelijke ‘impact’ maken. Door klimaatverandering, armoede en politieke polarisatie tegen te gaan. Alleen weten ze niet ‘hoe’. Zij voelen zich vaak niet bij machte om vanuit hun eigen positie daadwerkelijk iets te veranderen, stelt de opleiding. Vanuit het beginsel dat we in een snel veranderende wereld leven en het reguliere onderwijs studenten niet afdoende voorbereidt op de huidige arbeidsmarkt biedt De Bildung Academie een nieuwe vorm van onderwijs.
Geneeskundestudenten, filosofen, bèta’s, politicologen en rechtenstudenten vragen zich af: hoe kunnen we de kennis van onze studie toepassen om veranderingen teweeg te brengen? En is die kennis überhaupt relevant voor de maatschappij? Op De Bildung Academie kunnen studenten antwoorden op deze vragen vinden. Door in een groep het jaarprogramma te doorlopen, ervaren studenten dat ze niet alleen zijn in hun vragen.
‘De studenten willen zich verbonden met elkaar voelen en het samen anders doen’, vertelt modulebouwer Esli Verheggen. ‘Het Groene Nest’, een initiatief van alumni van De Bildung Academie, organiseert bijvoorbeeld netwerkbijeenkomsten waar gesproken wordt over duurzaamheid en de wereldwijde energietransitie. De alumni hebben individueel een ideaal, maar door het bundelen van hun krachten kunnen ze dit initiatief opzetten.
Aan het eind van de workshop faalkunde staan de deelnemers samen in een kring. Saakje vraagt of iemand nog wat wil delen. De jongen met het grijze shirt vertelt dat hij tijdens de innerlijke-criticus-oefening merkte dat hij liever naar zijn zelfcompassie-stem luisterde dan naar zijn kritische stem. Het meisje met het gestreepte vestje eindigt de avond met de zin: ‘Eigenlijk wel leuk om te merken dat iedereen “het” heeft.’ Waarbij ‘het’ staat voor worstelen met falen, prestatiedruk en perfectionisme.
‘Wat ik vaak hoor is dat jongvolwassenen op een gegeven moment erachter komen dat ze eigenlijk niet alles delen met hun vrienden en zich eenzaam voelen. Ze hebben behoefte aan echtheid en eerlijkheid’, zegt Karsten. Tijdens de evenementen van zijn project Icarus ontstaat volgens hem ‘een realistisch beeld en zien jongvolwassenen dat ze zich niet mooier hoeven voor te doen dan ze zijn. Dat nemen ze mee naar hun dagelijkse levens.’
Jongvolwassenen vinden er voldoening in om zich open te stellen naar elkaar. Door imperfecties te delen kunnen zij hun façade afbreken. Zodat ze ondanks de geïndividualiseerde samenleving zich verbonden met elkaar kunnen voelen.
Zij kan de wereld niet veranderen, weet Sephora, wat zij kan doen is ‘ervoor zorgen dat tussen alle kleine eilandjes, waar mensen op leven, weer veerverbindingen komen’. Door mensen vriendelijk aan te spreken bij de bushalte, liefdevol het leed van mensen in haar omgeving te verzachten, in de horeca te werken met mensen met een achterstand op de arbeidsmarkt en compassie- en verbindende communicatietrainingen te volgen, probeert ze verbondenheid te cultiveren. ‘Als ik op een manier leef die goed voelt, dan straalt dat ook uit naar anderen.’
