‘Als je dit pakket klimaatmaatregelen doorvoert, is er geen weg terug meer’

Opeens kwam er een man naast Ed Nijpels fietsen, afgelopen zaterdagmiddag. „Die man zegt: ‘Ed, wel volhouden, hè! Ze zullen door de knieën moeten.’ En vervolgens fietst-ie weer door.” Even later, op de Albert Cuyp-markt, werd hij nog door drie anderen bemoedigend toegesproken. „Er is bijna niemand meer die twijfelt aan de ernst van de klimaatproblematiek.”

Op het Ontwerp van het klimaatakkoord waarover sinds begin dit jaar onder Nijpels’ voorzitterschap was onderhandeld, waren de reacties heel wat minder vleiend. Er kwam harde kritiek. Afgelopen donderdag, een dag voor de presentatie, liepen de milieubewegingen en vakbond FNV van tafel omdat ze het akkoord, waarmee Nederland in twaalf jaar de uitstoot van broeikasgassen moet halveren, niet groen en niet eerlijk genoeg vinden. „Ze hebben groot gelijk”, reageerde PvdA-leider Lodewijk Asscher in Nieuwsuur. „Dit kabinet kiest telkens voor de grote bedrijven, en niet voor de gewone mensen.” PVV-leider Geert Wilders twitterde over de „klimaatwaanzin”. Eerder al, in september, had CDA-leider Sybrand Buma in NRC gewaarschuwd voor een nieuwe Fortuyn-revolte.

In een grand café in zijn woonplaats Amsterdam, een paar dagen na de presentatie, zegt Nijpels voordat de eerste vraag is gesteld. „Betaalt de burger niet te veel? Het is onontkoombaar dat het kabinet zeer ernstig gaat praten over de lastenverdeling, ook omdat die discussie vanuit de Kamer is aangezwengeld, maar de 49 procent CO₂- reductie blijf het doel.”

Denkt u aan CDA-leider Buma?

„Ik denk aan iedereen die dit soort opmerkingen heeft gemaakt. Er wordt nu gedaan alsof de lastenverdeling uit de hemel komt, maar het is politiek mensenwerk. Het kabinet heeft de sleutel in handen, en de Kamer zal uiteindelijk een oordeel moeten vellen.”

De grote bedrijven versus de gewone burger, daar draaide de kritiek de afgelopen dagen om. Vooral door onenigheid over de industriesector vertrokken de milieubeweging en FNV van de onderhandelingstafel. Een CO₂-heffing voor grote vervuilers, zelfs bepleit door De Nederlandsche Bank, kwam er niet. In plaats daarvan ligt er nu een compromis waarbij fabrieken alleen een boete krijgen als ze onvoldoende verduurzamen.

Terugkijkend op de afgelopen week, zegt Nijpels dat hij het „buitengewoon vervelend” vindt dat die discussie de uitkomsten van het klimaatakkoord is gaan domineren. „Loop de verschillende onderhandelingstafels eens af. Aan vier van de vijf tafels is overeenstemming tussen partijen, milieubeweging en kabinet. De ‘elektriciteitstafel’, met de stroomproducenten, was het hart van de besprekingen en is met unanieme voorstellen gekomen. Hetzelfde is het geval met de tafel ‘gebouwde omgeving’. De opdracht, zeven miljoen huizen verduurzamen, ligt maatschappelijk heel gevoelig.”

Ook bij mobiliteit en landbouw was de eenstemmigheid groot, zegt Nijpels. „Alleen bij de industrie is men er niet uitgekomen, en dan gaat het nog maar om twee punten. De ondergrondse opslag van CO₂ en met name de CO₂-heffing.”

Lees ook: Coalitie is verdeeld over oplossingen voor het klimaat

Bent u teleurgesteld over het verloop?

„Ik vond het heel zwak dat de milieubeweging op het laatste moment is afgehaakt. Ik heb steeds aangeboden om in mijn brief aan het kabinet hun bezwaren mee te nemen. Dan konden ze laten zien dat ze zich niet aan alles zouden committeren. Maar goed, die milieuorganisaties hebben ook hun achterban en maken deel uit van internationale organisaties. Er zijn nu mensen die juichen dat de milieubeweging is afgehaakt.”

Wie juichen?

„Ach, ik snuif het op. Het lijkt me in ieders belang dat de milieuorganisaties weer terugkomen aan tafel om ook een rol te kunnen spelen bij de uitvoering van de maatregelen. Ik hou de deur open. Je kan moeilijk tegen een akkoord zijn en wel een rol willen bij de uitvoering.”

Die CO₂-heffing staat in de maatschappelijke en politieke discussie symbool voor de overwinning van de industrie. Die heffing komt er niet.

„Nee, terwijl een rechtstreekse heffing het toonbeeld is van schoonheid. Betalen voor uitstoot is het helderst. Alles overziend zeggen de experts, van De Nederlandsche Bank, Centraal Planbureau tot aan de London School of Economics en de OESO: bepaalde sectoren krijgen meer last van buitenlandse concurrentie, maar het is niet zo dramatisch als sommigen voorspellen. De discussie over een CO₂-heffing mag niet gegijzeld blijven door de discussie over level playing field [faire internationale concurrentie].”

„Die heffing is nu als een deken over het akkoord komen te liggen. Ik ga niet de tafels bekritiseren, maar een rechtstreekse CO₂-heffing heeft de schoonheid van de eenvoud. En ik heb ministers dat ook al een aantal maal horen zeggen.

„Wiebes [minister van Economische Zaken en Klimaat, VVD] is tamelijk hard geweest voor de industrie. Niet voor niets laat hij ook een variant doorrekenen met een boete van 100 euro per ton CO₂ in plaats van de voorgestelde 43 euro. Ik ken hem al ruim twintig jaar. Hij heeft zelf aan dit compromis meegetekend. Een van de dingen die je niet moet doen, is hem een stuk papier en een potlood geven. De schema’s vliegen je direct om de oren. Ongelofelijk.

„Het nu bereikte compromis rond de CO₂-heffing, waarbij alleen bedrijven die niet voldoende verduurzamen een heffing gaan betalen, moet natuurlijk nog wel op zijn effectiviteit gecheckt worden door het Planbureau voor de Leefomgeving. En anders verdwijnt het van tafel.”

Het lijkt me in ieders belang dat milieuorganisaties terugkomen aan tafel

Ed Nijpels, voorzitter Klimaatberaad

Premier Rutte zei in de Volkskrant dat de VVD de afgelopen jaren onvoldoende leidend is geweest. Is dat nu anders?

„Ik heb twee jaar geleden al gezegd dat de grootste partij, de VVD dus, leidend zou moeten zijn in het klimaatdebat. We hebben binnen mijn partij het netwerk Liberaal Groen. Dat is het grootste netwerk binnen de partij, maar een aantal amendementen voor het verkiezingsprogramma zijn vorig jaar weggerommeld.”

„En vier jaar geleden ging het debat nog over windmolens die op subsidie zouden draaien. De verandering bij de VVD is voor zo’n grote partij veel te langzaam gegaan. Rutte heeft zelf bij het laatste congres gezegd dat hij te laat is begonnen om een actieve rol te spelen in de klimaatdiscussie. Hij zal moeten laten zien dat het nu menens is. Hij heeft in elk geval de afgelopen weken de rol van voorzitter van het politieke proces op zich genomen.”

VVD-fractieleider Klaas Dijkhoff zegt nu spijt te hebben van de opzet van de klimaattafels. Over iets groots als het klimaatbeleid moet je volgens hem politici buiten verkiezingstijd laten beslissen.

„Het is ondenkbaar dat dit pakket met honderden maatregelen uit een departement zou zijn gekomen. En welke politicus zou dan de leiding hebben genomen? Natuurlijk moet de politiek nu de leiding nemen. Kabinet en Kamer moeten bijvoorbeeld beslissen hoe de lasten worden verdeeld. De politiek heeft daar de middelen voor.

„Dit plan ligt er nu, de planbureaus gaan het doorrekenen en kijken of we die 49 procent reductie halen. En het vervolg ligt op het bordje van de politiek. Die moet, als het akkoord in de zomer is goedgekeurd, met wetgeving komen en zo snel mogelijk aan de slag. Dan komt de trein in beweging. Ziet het bedrijfsleven ook dat het anders kan. Tegenstribbelen heeft dan geen zin meer.

„Stel, in theorie, dat Thierry Baudet aan de macht zou komen. Dan kan die het beleid niet zomaar terugdraaien. Zo werkt de Nederlandse politieke structuur niet. Als je dit pakket klimaatmaatregelen doorvoert, is er geen weg terug meer. Dan heb je de kanteling gemaakt.”

Het ergste voor het klimaatakkoord zou zijn als het kabinet nu valt.

„Ja, precies.”