Economen staan voor een raadsel: de arbeider ziet zijn loon niet stijgen

Bij de presentatie van zijn vooruitzichten voor komend jaar moest De Nederlandsche Bank (DNB) afgelopen week toegeven dat het ondanks alle economische expertise niet lukt de loonontwikkeling te voorspellen. Het lijkt simpel: de werkloosheid is gedaald, de arbeidsmarkt is krap, arbeid is schaars, wat schaars is wordt duurder, bedrijven zijn winstgevend genoeg om die hogere prijs te betalen, dus de lonen gaan omhoog. Een economisch abc’tje. Zij het dat de werkelijkheid een andere is: de loonontwikkeling blijft achter bij de verwachtingen.

‘De Philips-curve is kapot’, schalt het door de gangen van de centrale bank. De Philips in kwestie is William Philips, de Nieuw-Zeelandse econoom die precies zestig jaar geleden het verband tekende tussen werkloosheid en lonen. Philips vond een curve lopend van lage lonen bij een hoge werkloosheid naar hoge lonen bij een krappe arbeidsmarkt.

Euvel

De curve heeft het eerder begeven onder druk van een weerbarstige werkelijkheid, maar hij bleef in de economische handboeken staan. DNB-economen dachten eerder dit jaar het euvel in de curve te hebben verholpen met zuiverder indicatoren voor de werkloosheid, maar ook hun nieuwe curve doet niet wat hij moet doen: hij voorspelt hogere lonen dan er nu worden uitbetaald.

Economen kunnen tal van redenen bedenken waarom Philips’ wet hapert. Globalisering en internationale concurrentie kunnen de lonen eronder houden. Of misschien zijn de lonen in de voorbije crisis minder hard gedaald dan ze hadden moeten doen en beginnen ze relatief hoog in de economische opgang die we nu meemaken. Of misschien heeft de vervanging van vaste arbeidskrachten door zzp’ers de lonen gedrukt. Of misschien zijn de vakbonden niet sterk genoeg.

Arbeidsproductiviteit

Allemaal vermoedens. Economen doen hun best die met data te onderbouwen, maar de data spreken elkaar tegen. Niet alleen DNB breekt zich het hoofd erover, maar ook het Centraal Planbureau (CPB) dat de voorspellingen levert waarop kabinetsbeleid wordt gebouwd.

In een recent rapport komt het CPB tot de conclusie dat de loonontwikkeling wordt gedempt door een tegenvallende arbeidsproductiviteit. De arbeidsproductiviteit groeit weliswaar, er wordt per gewerkt uur steeds meer waarde gecreëerd, maar hij groeit minder snel dan in de periode voor 2008, het begin van de financiële crisis.

Economendebat

Dat moet beter kunnen, zegt het CPB. Om ruimte te creëren voor loonstijging zou de overheid een stijging van de arbeidsproductiviteit moeten aanjagen, bijvoorbeeld met maatregelen die innovatie stimuleren.

Die conclusie zorgde voor debat onder economen. Want, inderdaad: er is een verband tussen arbeidsproductiviteit en loonontwikkeling. Maar dat verband kan twee kanten op werken. Volgens de ene econoom zorgen hoge lonen voor een stijging van de arbeidsproductiviteit (bijvoorbeeld doordat de ondernemer investeert in nieuwe technologie om te kunnen besparen op die dure arbeid). De andere econoom zeg dat een groei van de arbeidsproductiviteit ruimte schept voor een hogere beloning van de factor arbeid. Het CPB zit in die laatste school, maar moet bekennen dat – alweer – de data geen klare taal spreken.

Bezitters

De data zijn wel glashelder over één ding: de lonen groeien minder snel dan de arbeidsproductiviteit. Dat is nu zo en dat was in de periode voor de financiële crisis niet anders. Het is eigenlijk al heel lang zo, en niet alleen in Nederland maar in veel ontwikkelde landen. Dat betekent dat een steeds groter deel van de koek, van alle waarde die we produceren, naar de bezitters van kapitaal gaat en een steeds kleiner deel naar de leveranciers van arbeid. De economische wetenschap ziet het gebeuren, maar heeft er geen verklaring voor.

Lees ook:

Personeelstekort zet rem op economische groei

De Nederlandsche Bank verlaagt de groeiverwachting voor de komende jaren. Steeds meer bedrijven lopen tegen hun grenzen aan nu zij onvoldoende geschikt personeel kunnen vinden.