De vulkaan is het kind van een explosieve ouder
De Krakatau, de ‘vader’ van de vulkaan die een rol speelde bij de tsunami van dit weekeinde, werd 135 jaar geleden met een ongekende, vernietigende klap wereldberoemd.
Net als nu bleef een waarschuwing uit, in augustus 1883. En dat terwijl de Nederlandse geoloog Rogier Verbeek er al enkele jaren onderzoek aan het doen was. Verbeek was getuige van de erupties van de vulkaan, maar kon niet bevroeden dat die zouden leiden tot een vernietigende vloedgolf. De uitbarstingen veroorzaakten diep onder het zeeoppervlak echter aardverschuivingen, die een tsunami op gang brachten die meer dan 36.000 levens eiste op de kusten van Java en Sumatra.
Het natuurgeweld van 1883 was niet één uitbarsting, maar een hele serie uitbarstingen. Die begon nog mild, in de middag van zondag 26 augustus 1883, maar de uitbarstingen werden in de loop van de nacht en de volgende maandagochtend steeds heftiger. De zwaarste van die uitbarstingen heeft een lawaai voortgebracht dat tot op 5000 kilometer te horen moet zijn geweest. Volgens verslagen uit die tijd voelden matrozen aan boord van schepen op enkele tientallen kilometers afstand hun trommelvliezen scheuren en kregen zij een stortvloed aan as en gesteente over zich heen.
Volgens verslagen uit die tijd voelden matrozen aan boord van schepen op enkele tientallen kilometers afstand hun trommelvliezen scheuren
De serie uitbarstingen bracht meer dan 20 kubieke kilometer as en gesteente in de atmosfeer en was in kracht 13.000 keer zwaarder dan de atoombom die Hiroshima vernietigde. Krakatau is daarmee niet de zwaarste vulkaanuitbarsting uit de geschiedenis, maar hij staat wel in de toptien. Een vulkaanuitbarsting van deze schaal brengt zoveel stof in de atmosfeer dat het effect over de hele wereld te zien is, onder andere in opvallend kleurrijke zonsondergangen. Omdat de stofdeeltjes het zonlicht blokkeerden, was in de jaren na de uitbarsting van de Krakatau de gemiddelde temperatuur op aarde met een graad gedaald.
De uitbarsting die Indonesië nu heeft meegemaakt is vele malen kleiner, en zal niet die wereldwijde effecten hebben. De explosies hebben niet de kracht van 135 jaar geleden. En hoewel de tsunami nu zeker enkele honderden dodelijke slachtoffers heeft gemaakt, is ook die veel kleiner dan de verwoestende vloedgolven van toen.
Verbeek deed in de jaren direct na de uitbarsting van 1883 onderzoek naar oorzaak en verloop in opdracht van de gouverneur-generaal van Nederlands-Indië. Die studie leverde Verbeek wetenschappelijk faam op; hij wordt sindsdien gezien als een van de grondleggers van de vulkanologie. Maar de conclusies die Verbeek toen trok zijn nog steeds onderwerp van wetenschappelijk debat. Het scenario dat hij schetste wordt betwijfeld.
Toen de serie krachtigste uitbarstingen van die maandag 27 augustus 1883 voorbij was, was de Krakatau voor een groot deel verdwenen. Verbeek concludeerde dat de vulkaan was ingestort waardoor zijn gloeiendhete magma in aanraking was gekomen met het zeewater. Daarmee zou die serie heftige explosies op gang zijn gebracht. Inmiddels zijn in de wetenschappelijke literatuur verscheidene studies verschenen, waaronder die van de Amerikaanse geologen Self en Rampino in vakblad Nature (1981), die stellen dat de geologische vondsten daarmee strijdig zijn.
Anak Krakatau
Analyse van het gesteente dat toen in de wijde omtrek naar beneden is gekomen zou erop wijzen dat de Krakatau pas ná de reeks uitbarstingen onder de golven is verdwenen. De heftige uitbarstingen zouden voordien zijn veroorzaakt door zeewater dat door een scheur naar binnen stroomde of door koeler magma dat met heter magma in aanraking kwam. De gloedwolken van gas, lava, as en steen die daardoor werden gevormd, zouden in zee zijn gestroomd en daar aardverschuivingen hebben veroorzaakt die tot tsunami’s hebben geleid.
Hoe het ook zij, met die ongekende uitbarsting kwam er aan de Krakatau een eind. Het eiland, dat in de zeventiende eeuw door de Enkhuizer cartograaf Lucas Janszoon Waghenaer op de kaart was gezet, was verdween goeddeels onder de golven. De huidige uitbarsting heeft zich voortgedaan op een eiland dat enkele decennia later op die zelfde plek boven water kwam. Indonesiërs noemen het Anak Krakatua, ‘kind van Krakatau’.
Lees ook:
Bewoners compleet verrast: tsunami Indonesië eist ruim 200 levens
Compleet verrast werden de bewoners van West-Java en Zuid Sumatra zaterdagavond door de tsunami. Daarbij zijn 222 doden gevallen en 843 gewonden maar die aantallen kunnen nog oplopen.
Indonesië waarschuwde in 2011 voor ‘Kind van Krakatau’
Toeristen en vissers wordt geadviseerd meer dan twee kilometer bij een Indonesische vulkaan vandaan te blijven. Dit advies werd in 2011 door de Indonesische autoriteiten uitgebracht.