Klimaatwet: Waarom je een gasketel niet zomaar kunt vervangen door een warmtepomp. Sorry kabinet.

Het kabinet heeft besloten dat we van het gas af moeten, met de warmtepomp als alternatief. Iedereen met een eigen woning zal zelf voor de overstap moeten zorgen, want de gaskraan gaat dicht.  Maar is het wel reëel om te verwachten dat vier miljoen particuliere woningen worden omgezet naar een warmtepomp? Nee dus. Vijf misverstanden over de warmtepomp. 

Misverstand 1 : Overstappen van gasketel naar warmtepomp is een kwestie van een nieuw apparaat kopen. 

Dit is misschien wel het grootste misverstand. Warmteopwekking met een warmtepomp is geen apparaat, het is een heel systeem waarvan de feitelijke pomp slechts een onderdeel is. Dat komt door de geringe warmtecapaciteit van de warmtepomp. Hij werkt namelijk niet met een hittebron, maar roomt steeds een klein beetje warmte af van de lucht. Een prachtige techniek, maar de temperatuur van het verwarmingssysteem komt er niet mee boven de 55 graden. 

Voor een conventionele radiator is dat een te lage temperatuur om een kamer te verwarmen (gasketels gaan tot 80 graden). Daarom zul je in de centrale leefruimte vloerverwarming nodig hebben. In secundaire ruimtes (slaapkamers) kun je volstaan met een speciale convectorradiator. Dan nog moet het systeem hard werken om de ruimtes op temperatuur te houden. Het lauwwarme water stroomt dan ook 24 uur per dag door de leidingen. Dat heeft alleen zin als het huis aan alle kanten volledig is geïsoleerd: muren, dak, vloer, ramen, deuren. 

Een warmtepomp werkt dus alleen wanneer je een sluitende isolatieschil aanbrengt in je woning. Alles wat daarbinnen valt (binnenmuur, plafond, plavuizen) komt dan geleidelijk op kamertemperatuur zodat de hele ruimte als ‘radiator’ gaat fungeren.  Zo’n hermetisch gesloten isolatiesysteem sluit uiteraard ook de luchttoevoer af, wat om mechanische luchtverversing vraagt. Liefst met warmteoverdracht en met sensoren die meten wanneer en hoeveel lucht er moet worden ververst. 

Wat je dus nodig hebt voor een warmtepomp is: 

-      het apparaat (een binnenunit zo groot als een flinke vrieskist en een buitenunit ter grootte van een koelkast met een permanent draaiende propeller). 

-      Elementen voor warmteoverdracht: vloerverwarming en convectorradiatoren.

-      Hoogwaardige en volledig sluitende isolatie van ramen, deuren, muren, dak en vloeren. 

-      Mechanische luchtverversing. 

Wat dit alles gaat kosten is per woning verschillend. Schattingen stellen de kosten op maximaal 50.000 euro per woning, maar dat lijkt eerder een gemiddelde. Kijk onderaan dit artikel bijvoorbeeld even mee naar de technische rondleiding door onze woning, een normale tussenwoning uit de jaren vijftig. 

Misverstand 2: Je verdient je investering terug.

Waarom zo moeilijk doen over die investeringen? Je verdient het toch terug? Ook dat is een misverstand. Het stroomverbruik van een warmtepomp is, uitgedrukt euro’s, hoger dan het gasverbruik van de conventionele ketel. Na een omvangrijke investering ga je dus ook nog eens meer betalen per maand. De voorgenomen belastingmaatregel op gas en elektriciteit zal daar iets van veranderen, maar niet heel veel. 

Ter illustratie: een gemiddeld gezin verbruikt 1800 kuub gas (ongeveer 990 euro) en 5000 kwh elektriciteit (ongeveer 1000 euro). De productgegevens van een warmtepomp zijn niet eensluidend, maar een experiment in de Zutphense nieuwbouwijk De Teuge leverde een paar jaar geleden interessante cijfers op over het verbruik. Daaruit bleek dat de warmtepomp 6000 extra kwh aan elektriciteit vroeg, oftewel zo’n 1200 euro. Dat is ruim 20 procent meer dan wat een gemiddeld gezin nu aan gas kwijt is.  Het is dus geen ‘investering’, het is gewoon een uitgave. 

Politici die optimistisch spreken over ‘terugverdienen’ gaan er vanuit dat je bovenop je investeringen voor de warmtepomp ook nog eens zonnepanelen aanschaft om in je gestegen elektriciteitsbehoefte te voorzien. Dat is weer een misverstand op zichzelf. 

Misverstand 3: Met zonnepanelen kun je je warmtepomp kosteloos laten draaien.

Eén zonnepaneel van een vierkante meter levert gemiddeld 120 kWh per jaar op. Voor de 6000 kWh die een warmtepomp in een gemiddelde woning vraagt, zou je dus maar liefst 50 vierkante meter aan zonnepanelen nodig hebben. Dat kan bij vrijwel geen enkele woning, sterker nog, veel woningen kunnen überhaupt geen, of slechts een paar, zonnepanelen gebruiken. Doordat ze in de schaduw liggen bijvoorbeeld, of vanwege ongunstige plaatsing van het dak of dakkapellen. 

Voor woningen die wel veel zonnepanelen kunnen dragen, schuilt er nog een fikse adder onder het gras. De zon schijnt namelijk vooral in de zomer, maar warmte heb je nodig in de winter. In januari en februari wordt er gemiddeld maar 3 procent van de totale jaarlijkse zonne-energie opgewekt. Helaas kun je de zomerzon niet bewaren en door het afschaffen van de salderingsregeling kun je het opwekkingsverschil vanaf 2020 ook niet meer compenseren. De praktijk is dan ook dat je in de zomer veel energie gratis aan het net  zult schenken en in de winter moet je er net zoveel voor betalen als ieder ander. 

Misverstand 4: Als iedereen het doet wordt het goedkoper.

Dat geldt wellicht voor het apparaat zelf. Als er vier miljoen nodig zijn, dan zal massaproductie zorgen voor een dalende prijs. Het probleem is alleen dat het grootste deel van de investering niet zit in het apparaat, maar in de aanpassingen van het huis zoals hierboven geschetst. Dat is vooral mensenwerk, en zoals we weten wordt arbeid niet goedkoper als de vraag stijgt, die wordt juist duurder. Wanneer er vier miljoen particuliere huizen moeten worden aangepast vóór 2050 zijn er veel te weinig mensen beschikbaar en zullen de prijzen voor zo’n project door het dak gaan. Alleen de aankondiging van Wiebes dat de Groningse gaskraan over 12 jaar dicht gaat heeft waarschijnlijk al een fikse premie gezet op elke offerte die nu wordt aangevraagd. We moeten immers wel, zo weten ook de installateurs nu. 

Misverstand 5: Er is geen alternatief.

Natuurlijk wel. Hoe zou je het aan kunnen pakken? Ten eerste: geen enkele gasaansluiting meer voor nieuwbouw, zover zijn we nu gelukkig al. Ten tweede, pak de grootverbruikers aan die hun gas centraal verstoken en dus gemakkelijker op alternatieven kunnen overstappen. Denk aan industrie en tuinbouw. Ten derde, ga coulanter om met bestaande woningen. Accepteer gasgebruik, importeer het desnoods als Groningen echt helemaal dicht moet. Aardgas is nog altijd de minst vervuilende fossiele brandstof, in vergelijking met kolen en olie. In veel landen geldt overstappen op aardgas als een milieumaatregel. Tel je zegeningen. 

Stimuleer de vrije markt vervolgens om systemen van stads- of blokverwarming aan te leggen volgens het model dat we kennen van glasvezel. Een organisatie mobiliseert dan wijken of dorpen om in te tekenen op een project dat vervolgens collectief, en dus goedkoop kan worden aangelegd. Huizen die overblijven kunnen geleidelijk aan overstappen op de warmtepomp. Zet er geen einddatum op, maar maak gas wel steeds duurder over een periode van bijvoorbeeld vijftig jaar. 

Overigens zijn er ook minder wenselijke alternatieven denkbaar waarmee de gedwongen verbouwing ontlopen kan worden. Wat dacht je van pelletkachelverwarming, in combinatie met butagas (of methaan) voor het fornuis. Lekker op z’n Frans. Dat zal de fijnstof niet ten goede komen, maar wat als je de extra maandelijkse lasten voor de aanschaf van een warmtepompsysteem gewoon niet kunt dragen? Met de extreme oplossing waarvoor dit kabinet heeft gekozen, is het vragen om ongewenste olifantenpaadjes. 

KADER: Wat moet er gebeuren om een warmtepomp te kunnen gebruiken in onze normale jaren vijftig tussenwoning? 

- Aanschaf en installatie warmtepomp. Binnen- en buitenunit.

- Woonkamer: volledige houten vloer wegbreken. Opvullen kruipruimte met beton en isolatie. Daarbovenop de vloerverwarming en plavuizen. De houten topvloer van antiek eiken (twv 3000 euro) moet helaas naar Marktplaats. 

- Aanbouw van het huis: betonnen vloer moet uitgedrild worden tot zo’n 10 tot 15 centimeter diepte. Dan plaatsing van isolatie en vloerverwarming. 

- Hal met de trap naar boven: dat is een lastig geval. Deze ruimte wordt van de kelder eronder gescheiden door een betonnen plaat. Vloerverwarming kan ook niet bovenop de bestaande vloer aangebracht worden, dan worden de deuropeningen te laag. Daarom zullen we een convectorradiator moeten gebruiken. Dat geeft hier onvoldoende warmte, maar het is beter dan niets. Omdat de hal niet volledig op temperatuur gebracht kan worden, moeten alle binnendeuren die daarop uitkomen mee worden genomen in onze isolatieschil, met tochtstrips en drangers bijvoorbeeld. 

- Badkamer: moet geheel worden vernieuwd, heeft geen vloerverwarming. Alleen dat is al zo’n 15 duizend euro. 

- Slaapruimtes: plaatsing convectorradiatoren. Als er ’s winters gestudeerd of gewerkt moet worden, dan kan een elektrisch kacheltje bijverwarmen. 

- Ruiten: gelukkig hebben we overal dubbel glas, hoewel we nog moeten controleren of de kwaliteit daarvan (en van de kozijnen) afdoende is. 

- Spouwmuren: moeten voor en achter worden geïsoleerd. 

- Zolderverdieping: is al gedeeltelijk geïsoleerd (de dakkapellen). De rest van het dak heeft gedateerde isolatie die moet worden vervangen. 

- Luchtkwaliteit: plaatsing van een mechanische luchtverversingsysteem bestaande uit een centraal apparaat dat via buizen verbonden is met alle woonruimtes in het huis. 

- Bijkomende werkzaamheden: de aanleg van nieuwe vloeren, leidingen en een ventilatiesysteem maakt het noodzakelijk om de hele benedenverdieping opnieuw te stucen. 

De hele operatie, inclusief de aanschaf van de warmtepomp zelf, zal niet onder de 50.000 euro komen voor onze doodnormale tussenwoning. In totaal zijn er 4 miljoen eigen woningen in Nederland. Met een mogelijk gemiddelde van 50.000 euro zou het totaalbedrag uitkomen op 200 miljard. 

Ter illustratie: de deltawerken kostten 5 miljard. Dat was politiek destijds een zeer zware beslissing. Dit keer heeft het kabinet de rekening echter bij de burgers zelf neergelegd en kon Wiebes daarom volstaan met een eenvoudige mededeling: vanaf 2050 wordt er geen gas meer geleverd, succes mensen. 

Zie ook mijn recente artikel: 'Wat goed líjkt voor het klimaat, is het soms juist niet'

N.b. In het artikel stond eerder dat er vijftig zonnepanelen nodig waren van een vierkante meter. Omdat dit onduidelijkheden opriep (een zonnepaneel is meestal 1,65 vierkante meter) heb ik dit gewijzigd in: vijftig vierkante meter aan zonnepanelen.