Migratie daalt, maar kans op verdrinking op zee is groter

Is het aantal mensen dat in Italië de EU binnenkomt, gedaald?

Zeker. Volgens migratie-expert Matteo Villa van het Italiaanse Instituut voor Internationale Politiek, kwam het keerpunt ongeveer anderhalf jaar geleden. „Sinds juli 2017 is het aantal migranten naar Italië met bijna 80 procent verminderd. Het waren er ruim 180.000, op jaarbasis, een jaar later waren het er 40.000.” Die daling is het gevolg van het besluit van de voorgaande Italiaanse regering om, met Europees geld, de Libische kustwacht te gaan trainen en materieel te geven. Daardoor werd de oversteek ontmoedigd en werden migranten die op zee in nood kwamen, teruggebracht naar Libië. Vorig jaar zijn 15.000 bootmigranten gered/onderschept, dit jaar nog eens 13.000.

Minister Salvini, in juni begonnen, claimt dat de daling door hem komt. Hij twitterde maandag: we hebben zo 1 miljard euro bespaard. Heeft hij gelijk?

Villa: „Er is wel een effect-Salvini: onder hem is het aantal verder gedaald, naar onder de 20.000 op jaarbasis. Maar de grote daling was al eerder.” In de publieke opinie is het echter Salvini, gangmaker achter de hardere Italiaanse opstelling tegen illegale immigratie, die er krediet voor krijgt.

Hoe dan ook: minder migranten, dus minder onrust in Italië en Europa?

Maar meer leed in Libië. Flavio Di Giacomo van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) vertelt: „Het probleem van dit beleid is dat mensen worden teruggebracht naar een van de achttien officiële opvangkampen in Libië. Dat zijn in feite gevangenissen waar migranten worden misbruikt, gemarteld.” Di Giacomo wil tegenover NRC geen politieke uitspraken doen, maar onderzoeker Villa ziet hierin een hypocriete opstelling van andere Europese landen. „Italië speelt nu de schurk omdat wij die kustwacht hebben getraind. Maar heel de Europese Unie is daarmee akkoord gegaan. Dit komt veel regeringen goed uit.”

Gaan er ook minder mensen dood?

Ongeveer proportioneel met de daling van het aantal mensen dat de zee op gaat, is vanaf dit voorjaar het aantal doden gedaald van gemiddeld twaalf naar drie per dag, zegt Villa. „Maar toen in juni met Salvini de Italiaanse politiek veranderde, steeg het aantal doden weer naar gemiddeld acht per dag tussen juni en september. Terwijl er minder mensen vertrokken. Verhoudingsgewijs is de oversteek dus gevaarlijker geworden.” Bovendien: weten we wel alles? Anne Dekker, coördinator Nederland van Sea-Watch, onderstreept dat er geen onafhankelijke waarnemers meer zijn voor de kust van Libië. „De Libische kustwacht maakt het niet altijd bekend als ze mensen onderscheppen, en ook niet als mensen omkomen.” Onderzoeker Villa beaamt dit: „De Libische kustwacht heeft er geen enkel belang bij om te zeggen dat mensen dood zijn gegaan op zee.”

Andere hulpverleners voegen daaraan toe dat, als er al boten in de buurt zijn, vaak met enorme vertraging via het maritieme coördinatiecentrum in Rome om hulp wordt gevraagd. „Als je op een lekkende rubberboot zit en je moet acht, negen uur lang wachten, is de kans groot dat je dit niet overleeft”, zegt Federica Mameli, woordvoerder van de Italiaanse hulporganisatie Mediterraneo.

Waar zijn de hulporganisaties die voor de Libische kust voeren, gebleven?

Die zijn zwaar onder druk gezet. Hun werd verweten een soort taxidienst naar Europa te hebben opgezet. De betrokkenen ontkennen dat. „Wij zeggen alleen dat mensen niet op zee moeten verdrinken en dat ze dan naar een veilige haven gebracht moeten worden – wat Libië niet is”, zegt Hassiba Hadj Sahraoui, adviseur humanitaire zaken van Artsen zonder Grenzen. „We zeggen niet dat ze in Europa moeten blijven.” Feit is dat er in juli 2017 nog elf boten van hulporganisaties voor de Libische kust voeren. Na een campagne hiertegen in Italië is er nu niet één meer – al heeft de Duitse hulporganisatie Sea-Watch laten weten dat ze snel weer de zee op wil gaan. Vrijwel alle ngo’s hebben de afgelopen maanden problemen gekregen met de autoriteiten.

Is de Aquarius, van Artsen zonder Grenzen en SOS Méditerranée, daarom deze maand gestopt?

Dit schip is hét mikpunt geworden van minister Salvini. Nadat het in juni honderden migranten had opgepikt, weigerde de net aangetreden Salvini om de Aquarius te laten aanmeren in een Italiaanse haven. Italië zette ook andere landen onder druk. In augustus trok Gibraltar de registratie van het schip in. In oktober liet Panama weten dat het schip niet langer de Panamese vlag mocht voeren. In november, toen de Aquarius in Marseille lag voor onderhoud, kwam er een Italiaans verzoek om er beslag op te leggen wegens vermeende onregelmatigheden bij de verwerking van medisch afval. Op 7 december maakt Artsen zonder Grenzen bekend te stoppen. „Er zijn nu te veel obstakels voor ons”, zegt Hadj Sahraoui. „Sinds 2017 is er op allerlei niveaus een campagne aan de gang om de reddingen door ngo’s te stoppen. In Italië, maar ook in andere landen. De aanval op de ngo’s was het enige waar de EU-landen het in hun migratiediscussie over eens konden worden. In de huidige setting is Artsen zonder Grenzen niet in staat om door te gaan.” De reactie van Salvini op Twitter: „Minder mensen die vertrekken, minder die aankomen, minder doden. Prima zo.”