Europa, breng de moed op om in Syrië niets te doen

Raed Fares was de oprichter van Radio Fresh, het laatste baken van vrijheid, redelijkheid en humor in de Syrische provincie Idlib. Radio Fresh begon in 2013, tijdens de Arabische Lente, de oorspronkelijk ongewapende opstand tegen de Assad-dictatuur. Maar het waren islamitische extremisten die Fares in Kafranbel op 23 november in zijn auto met kogels doorzeefden.

Jihadisten verboden vrouwen op de radio. Ze verboden muziek, reclame voor democratie – alles haram, verboden volgens de sharia. Uit protest liet Fares geluiden horen van kippen en geiten, klokslagen, schreeuwende voetbalfans, explosies. Hij maakte een legendarisch filmpje waarin holbewoners, telkens als ze uit hun grot komen, door andere holbewoners worden bestookt met machinegeweren, bommen en gifgas. Westerse en Arabische toeristen kijken toe.

Lees ook een NRC-interview met Raed Fares: ‘Ik slaap elke nacht op een andere plek’

Bijna alle activisten van het eerste uur zijn gedood of gevlucht. De Amerikaanse steun aan Radio Fresh werd stopgezet. De Nederlandse ‘non-letale’ hulp aan rebellen in Syrië had beter aan Fares’ zender besteed kunnen worden. Maar voor de uitkomst van de oorlog had het geen verschil gemaakt.

„Nu komt jouw beurt, doctor Assad.” Met die woorden, door giechelende jongetjes op een muur gespoten in Deraa, ten zuiden van Damascus, begon in 2011 de opstand tegen Assad. Dat hadden ze afgekeken van Tunesië, Egypte, Libië. Ze werden opgepakt en gemarteld. De rest is geschiedenis: een half miljoen doden, elf miljoen vluchtelingen en ontheemden – de helft van alle Syriërs. Duizenden zijn verdwenen in de gevangenissen van de geheime diensten.

Zionistische vijanden

Assad legt de schuld bij ‘terroristen’. Of misleiding door zionistische en andere vijanden. Partij en leider hielden stand. Met dank aan de ware vrienden van het Syrische volk: Iran en Rusland. Die twee hanteren de fictie dat de regering in Damascus legitiem is, en als enige bevoegd om militaire steun te vragen. En die regering eist het vertrek van de Verenigde Staten, die met zijn Koerdische en Arabische hulptroepen het oostelijke deel van Syrië beheerst. De VS mogen zich niet verschuilen achter marginale schermutselingen met restanten van IS. Dat kunnen Damascus en co zelf opknappen. Wel heeft Poetin een uitzondering gemaakt voor zijn Turkse vriend Erdogan.

Die heeft het beheer over de laatste enclave van gewapende oppositie tegen Assad: de provincie Idlib, waar Radio Fresh zijn omroeper verloor. Van de drie miljoen mensen in Idlib zijn de helft vluchtelingen en een miljoen kinderen. Poetin gaf Erdogan opdracht af te rekenen met de al-Qaeda-achtige groepen. Erdogan is nog steeds bezig het jihadistische kaf van het jihadistische koren te scheiden. Daarna mag hij Idlib overdragen aan Assad.

Poetin-Erdogan-bromance

Sinds het hervatten van zijn bromance met Erdogan in 2016 is Poetin bezig de Turkse leider los te wrikken uit het Atlantisch bondgenootschap. Erdogan is verguisd in het Westen. Heeft hij nog boodschap aan een NAVO die tegenwicht biedt tegen Rusland? Beiden projecteren dromen van oude imperiale glorie. Vooral willen zij aan de absolute macht blijven.

Poetin wrikt; Erdogan chanteert en speelt hoog spel. De Verenigde Staten trokken een elektronische muur op: observatieposten, aan de Syrische kant van de Turks-Syrische grens, maar Erdogan heeft gedreigd zich niet te laten weerhouden van een aanval op de Koerdische gebieden ten oosten van de Eufraat.

Lees ook: ‘VS willen zich volledig terugtrekken uit Syrië’

Inmiddels hebben de VS een nieuwe eis gesteld na Islamitische Staat te hebben overwonnen; nu moet bovendien Iran zich terugtrekken uit Syrië.

IS is in Syrië is verslagen door Koerden en Amerikanen. Die Koerden zijn verbonden met de PKK: Turkse staatsvijand nummer één. Poetin, Assad, Erdogan en Iran zijn het hartroerend eens dat de Amerikanen weg moeten uit Oost-Syrië – liefst uit het hele Midden-Oosten. Dat is tegelijk het enige wat hun alliantie bindt. Poetin heeft de langste adem.

De ergste instincten

Maar waaruit bestaat dan zo’n Russische overwinning in Syrië? Hoe wil je bouwen op een regime als dat van Assad? Toen de crisis uitbrak, hoorde ik kritiek van Russische topdiplomaten op Assads aanpak. Russische acties op de grond stellen soms grenzen aan de ergste instincten van de mukhabarat, de Syrische geheime dienst. Maar wat volgt daarop?

De VN schatten de kosten van de Syrische wederopbouw op 250 miljard dollar. Cynisch rekent Moskou erop dat Europa de portemonnee trekt. Syrische vluchtelingen zijn immers een drijfveer van rechts populisme, en dus ook van populisme vrezende regeringen.

De Amerikaanse positie – dat het aanblijven van Assad terrorisme aanwakkert – is nog te bescheiden. Niet alleen de strijd tegen jihadisme vereist een politieke overgang. Syrië als land maakt geen kans onder het huidige regime. Op elk gebied – democratie, economie, integriteit – is Syrië hekkensluiter. De ergste onderdrukking viel samen met een explosie van de bevolking: die verdrievoudigde bijna in dertig jaar. In die tijd verdubbelde de bevolking van het Midden-Oosten en Noord-Afrika als geheel. Dertig procent van de Arabische jongeren is werkloos.

Assad verzekert dat de overwinning op een haar na binnen is. Iedere centimeter grondgebied zal worden heroverd. Wat is zijn plan voor daarna? Lees de tekenen aan de wand. Een woning waarvan de eigenaar zich niet meldt, vervalt aan de staat. Volgens Jamil Hassan, Assad-adviseur en een van de ergste beulen, liggen er drie miljoen rechtszaken klaar voor Syriërs die terugkomen. Problemen verwacht hij niet: „Een Syrië met 10 miljoen gezagstrouwe burgers is beter dan een land met 30 miljoen vandalen.”

Op deze basis is westerse hulp slechts geldverspilling en kiezersbedrog, ‘humanitaire hulp’ als aflaat voor politieke lafheid. Een halfbakken regeling waarin de macht blijft bij oorlogsmisdadigers en verantwoordelijken voor de (on)veiligheid biedt evenmin een kans op normalisatie. Federica Mogherini, de Europese buitenlandvertegenwoordiger, zei dit najaar dat „een politiek proces flink op weg [moet] zijn” voordat vluchtelingen terug kunnen. Dat is slappe Europese taal. Ik zou zeggen: wees duidelijk en houd vast aan het beginsel dat er werkelijke politieke overgang moet komen. Dat is het enige recept tegen oorlog, tegen vluchtelingen, tegen terrorisme.

Politiek monopolie

Verwacht geen medewerking van Rusland. Dat heeft er belang bij Assad of een andere regime-figuur aan de macht te houden. Want werkelijke politieke verandering betekent grootschalige westerse hulp en met die hulp komt westerse invloed. Russische macht is gebaseerd op politiek monopolie. Hoe giftiger het regime in Damascus, hoe sterker dat monopolie.

Een ferme positie, gebaseerd op onze waarden, is de kortste weg naar ons doel. Al gaat dat lang, misschien heel lang, duren. Er vallen geen bochten af te snijden.

Lees ook: Erdogan: aanval op Idlib brengt Europa in gevaar

VN-hulp werd systematisch gebruikt om de positie van het regime te versterken. Is er geen alternatief? Breng dan de moed op om niets te doen. Laat verantwoordelijk zijn wie verantwoordelijk is. De humanitaire Europese instincten moeten bewaakt worden om te voorkomen dat het Syrische probleem verlengd wordt.

Hoe kunnen wij, de toeschouwers in Raed Fares’ filmpje, van onze rots komen om de machteloze holbewoners te helpen? In ons eigen belang. Zonder angst voor dictatuur en mukhabarat, zonder de waanzin en haat van jihadisten? Zonder discriminatie en met rechtszekerheid?

Bijvoorbeeld: identificeer individuen en organisaties in het gebied die voldoen aan onze maatstaven, en help deze. Zonder ons te laten intimideren – door Russen, regimes of jihadisten – en zonder ons te laten afleiden van de kern. Dat was Fares’ bedoeling. Groots in zijn eenvoud.