Herman Van Rompuy: Het groteske machogedrag van politici - waarom?
Balsem voor de ziel zijn de memoires van de ex-voorzitter van de Europese Raad Herman Van Rompuy. ‘Dat machogedrag, bijna grotesk.’
‘Levenslessen’ wilde hij zijn bedachtzame boek noemen. Dik is het niet, illustraties ontbreken. Geen enkele lezer mocht denken dat dit memoires zouden zijn van een groot Belgisch en Europees staatsman. De uiteindelijke titel werd ‘Anti-memoires’, geleend van de Franse schrijver en oud-cultuurminister André Malraux (1901-1976).
In deze tijden van vluchtige politieke successen en mislukkingen, proefballonnen, dagelijks ontploffende sociale media en keiharde persoonlijke afrekeningen (niet zelden via memoires) is Herman Van Rompuy’s ‘Anti-memoires’ balsem voor de politiek én levensbeschouwelijk geïnteresseerde ziel. De oud-premier en oud-voorzitter van de Europese Raad (2010-2014) heeft geen behoefte aan het oprakelen van anekdotes of het afleggen van verantwoording voor beslissingen uit de (euro)crisisjaren. Zulke memoires dienen volgens hem vooral om eigen straatjes schoon te vegen.
Brussel: dat zij gij!
“De ijdelheid is een verleiding waaraan je zo weinig mogelijk moet toegeven”, schrijft hij. “Ik kijk om mij heen en zie tal van actieve politici die over het minste ‘prul’ een interview geven.”
Belangrijk expressiemiddel voor Van Rompuy (71) is de haikupoëzie. ‘De poëzie van het verloren paradijs’, noemt hij de ogenschijnlijk simpele Japanse versvorm. “Haiku heeft mijn leven niet veranderd maar heeft het een stem gegeven”, schrijft hij. Hij heeft twee haiku-bundels op zijn naam staan. In ‘Anti-memoires’ staat er eentje:
Een oudere man
in de spiegel gezien
Herken ik hem wel?
Zijn deze anti-memoires echt het laatste wat we van u te horen krijgen? Of heeft u nog ergens twee dozen op zolder staan die pas opengaan als u onverhoopt komt te overlijden?
“Ik heb in mijn hele carrière nooit notities bewaard. Dus nee, er staan geen dozen met geheimen. Ik beschouw alles als voorbijgaand. Aan de ene kant is alles belangrijk. Als je die houding niet hebt, doe je je werk niet goed. Tegelijk is maar weinig echt belangrijk. Wat blijft er over van het oeuvre van de grootste dichters? Een paar regels.”
Uw boek bezegelt het beeld dat al van u bestond, van een bescheiden, zichzelf wegcijferende ambtsdrager. Dat is voor een politicus atypisch.
“Dat is atypisch omdat velen denken dat iedereen is zoals zij. Men kan niet geloven dat ik dingen heb geweigerd, of voor mij uitgeschoven, omdat ze zelf zo naar die bepaalde functies hebben verlangd. Zo kunnen zij zich niet voorstellen dat iemand zegt: laat deze kelk aan mij voorbijgaan, van het premierschap of het voorzitterschap van de Europese Raad.”
Van Rompuy was in 1994 op een haar na Belgisch premier geworden en zag daar zeer tegenop, en weigerde in 2009 het voorzitterschap van de Europese Raad, totdat alle andere 26 EU-regeringsleiders wilden dat hij het werd en hij niet langer ‘nee’ kon zeggen. Van Rompuy: “Ook het publiek gaat ervan uit dat politici alles aanpakken. Ik ben vroeger ambitieus geweest. Maar toen ik bijna Belgisch premier werd, en het echt werd in 2008, moest ik een horde nemen.”
Hebt u het wel eens betreurd dat er niet meer zichzelf wegcijferende politici zijn zoals u?
“Dat zou nogal een pretentie zijn, om te zeggen: je moet zijn zoals ik. Ik heb altijd gewerkt met de mensen zoals ze zijn. Al heeft mij dat niet kunnen beletten met enige ironie en spot te kijken naar degenen die machogedrag vertoonden, bijna grotesk. Ik zat daar soms naar te kijken en dacht: waar dient dat voor? Degenen die in elke vergadering over alle details hun mening moesten geven… waarom? In zo’n gezelschap als de Europese Raad hoef je je echt niet meer te bewijzen. Maar het is sterker dan zijzelf.”
U noemt in het boek nauwelijks namen, maar voor Donald Trump maakt u een uitzondering. U noemt hem een accident.
“Ik hoop dat het een accident is.”
Bij bijna elk moment dacht ik: hoe ga ik daarnaar kijken over zoveel jaar, wat blijft ervan over?
Als hij over twee jaar wordt herkozen, is het meer dan een ongelukje. Zijn de VS niet een nieuwe weg ingeslagen?
“Dat is een denkfout, dat je een eenmalig feit een structureel karakter geeft. Zo wekt men de indruk dat men een diep inzicht heeft - ‘hier heeft de geschiedenis een nieuwe wending genomen.’ De verkiezing van president Obama was zeker cultureel een uniek feit. Je had toen net zo goed kunnen zeggen: nu heb je een van de meest evenwichtige presidenten van de laatste honderd jaar, de Verenigde Staten slaan de komende jaren een nieuwe weg in, ze tonen meer empathie in hun buitenlands beleid, minder imperialistisch, actief in de klimaatconferentie, enzovoorts. Men heeft dat toen nooit zo gezegd, die structurele conclusie is nooit getrokken. Maar met Trump zegt iedereen: nu gaat alles anders worden.
“Wat wel zo is, is dat onze samenleving - en Trump is daarvan een expressie maar niet noodzakelijkerwijs een meerderheidsexpressie - dat de samenleving volatiel is. Ze zoekt naar een nieuw evenwicht tussen een open democratie en economie enerzijds en een betere bescherming van burgers anderzijds. We hebben de eurocrisis en de migratiecrisis gehad. Burgers voelen zich door de nationale en Europese overheden niet of onvoldoende beschermd. Weliswaar kunnen we nu op al die crises resultaten voorleggen, maar het verlies aan vertrouwen is dusdanig groot dat het jaren gaat duren voordat dat is hersteld.”
U heeft een hekel aan suffisance, zelfvoldaanheid, ‘het belachelijke gevoel belangrijk te willen lijken’.
“Dat soort mensen kom ik vaak tegen. Die schrijden naar het spreekgestoelte en hebben voor zichzelf de indruk gecreëerd dat het volk zit te wachten op hun bevrijdende boodschap. Dat is bijna lachwekkend.
“Die mensen cultiveren het gebrek aan twijfel als een soort politiek overlevingsprincipe. Maar je moet je daartegen verzetten. Je moet die twijfel cultiveren, al moet je daarin ook niet overdrijven. Zoals bij alles is er een evenwicht. Om je tegen zelfvoldaanheid te verzetten moet je twijfel hebben, maar niet zodanig nagelbijten dat je niks meer doet.”
Van jongs af aan zag u het heden als een achteruitkijkspiegel, u was zich constant bewust van de omgeving en van het moment. Was dat geen hindernis?
“Ik heb dat beeld van die achteruitkijkspiegel tientallen jaren geleden ontwikkeld. Bij bijna elk moment dacht ik: hoe ga ik daarnaar kijken over zoveel jaar, wat blijft ervan over? Dat is een gevoel dat mij nooit verlaten heeft. Je ontwikkelt slechts de talenten die je hebt meegekregen. Je bent schatplichtig aan omstandigheden, aan je afkomst, aan alle andere toevalsfactoren, dat je heel voorzichtig moet zijn met pronken wat je bijdrage is geweest. Bij mij is dat gevoel misschien wat overontwikkeld, dat geef ik graag toe.
“Dat heeft mij niet belet om lange tijd actief te zijn geweest in de politiek, door beslissingen te nemen. Politiek is actie. Een politicus die niet kan beslissen, is een contradictio in terminis.”
U kijkt soms met verwondering terug naar oude beelden van uzelf.
“Ik kijk nooit dingen van mezelf terug, maar soms zit ik in een uitzending en word je geconfronteerd met iets van twintig jaar geleden. Dan denk ik: was ik dat? Dan zie je ook dat het ego heel fluïde is. Je est un autre, zoals Rimbaud schreef, ‘ik is een ander’. Zovelen zeggen: ‘Ik zou alles op dezelfde manier hebben gedaan zoals ik vroeger deed.’ Ik vind dat een opperste vorm van pretentie.”
U bent gelovig, maar er is ook een lange periode geweest dat u het niet was. Wat deed u terugkeren?
“Dat heeft men mij vaak gevraagd, maar ik ben het antwoord daarop schuldig. Het geloof is voor mij een histoire d’amour. Bij de liefde vraag je ook niet ‘waarom dat meisje, en niet een ander, waarom dat moment, niet een ander?’ Het is geen rationeel proces. Het geloof heeft mij daarna nooit meer verlaten.”
Nooit meer getwijfeld?
“We zijn allemaal gelukszoekers, zinzoekers, godzoekers. Dat gaat nooit weg. Maar twijfel staat het geloof niet in de weg. ‘Mijn God, waarom hebt ge mij verlaten?’, zegt Christus aan het kruis. Dat is geen twijfel meer, maar wanhoop hè? Velen kennen dat gevoel. Een van de krachten van het christendom is dat het dat wanhoopsgevoel heeft geïntegreerd in het geloof. Dat zijn stichter en zijn leider diezelfde soort vragen had. Voltaire zei bij de aardbeving in Lissabon, midden 18de eeuw: ‘Dit kan de goede God nooit gewild hebben’, en viel van zijn geloof. Anderen zeggen: ‘Waar was God in Auschwitz?’ Men plant een bepaald godsbeeld op de wereld. Als de wereld anders reageert, zegt men: God bestaat niet.”
God is niet per se goed.
“In elk geval niet altijd betrokken bij alles wat er in de wereld gebeurt. Een van de redenen van het geloof is dat men hoopt dat er uiteindelijk rechtvaardigheid is ten opzichte van alle onrechtvaardigheden, en dat iemand zich die rechtvaardigheid aantrekt. Hoe die eruit ziet weet ik niet, en vraag ik mij ook niet af.”
Heeft u zich wel eens eenzaam gevoeld, in de Europese Raad, in de zin van: ik ben nu echt de enige die dit probleem of deze oplossing ziet?
“Niet geheel eenzaam, maar wel dat we maar met enkelen waren die opkwamen voor het Europese belang. Een groot aantal regeringsleiders, bij de afweging tussen Europees en nationaal belang, legden hun oor te luisteren bij het nationaal belang. Daarvoor had ik soms begrip, want er hangen politieke levens vanaf. Maar er komen momenten dat men een sprong moet maken. Bij sommige van die sprongen was het peloton klein.”
En kon die sprong dus niet gemaakt worden?
“Die is dan dikwijls uitgesteld. Daarom was het vaak too little, too late. Met de eurozone is het goed gekomen. Of die nu alle infrastructuur heeft om voorbereid te zijn op een volgende crisis? Nee. Maar midden in de crisis hadden we nooit gedacht dat we erin zouden slagen het vertrouwen te heroveren. Een bekende Nederlandse uitdrukking is: ‘vertrouwen gaat te paard en keert terug te voet’. Dat hebben we te voet, met vallen en opstaan, teruggewonnen. Daar ben ik nog altijd blij mee en fier op. Maar op momenten waren we maar met enkelen.”
U heeft ooit gezegd: Er wordt in Brussel geen potlood verlegd zonder steun van de lidstaten.
“Dat is ook zo. Dat is ook mijn antwoord op de kritiek, ook uit Nederland, op Brussel dit, Brussel dat. Maar Brussel: dat zijt gij! Bijna alle beslissingen worden unaniem genomen en bij degenen die niet unaniem worden genomen, zit Nederland doorgaans in het kamp van de meerderheid. Men ervaart Brussel als een autonome, anonieme, troosteloze instelling die dingen oplegt die de burgers en de regering niet willen. Dat is gewoon een fictie, dat bestaat niet.”
Herman Van Rompuy (Etterbeek, 1947)
Mei-sept. 1988 Belgisch staatssecretaris van financiën
1988-1993 Senator
1988-1993 Voorzitter christen-democratische partij CVP
1993-1999 Vicepremier en minister van begroting (kabinetten-Dehaene I en II)
1999-2008 Parlementslid
2004-heden Minister van staat
2007-2008 Parlementsvoorzitter
dec. 2008-nov. 2009 Premier van België
2010-2014 Voorzitter van de Europese Raad
Doceert in onder meer Leuven en Parijs, en is sinds 2015 voorzitter van denktank European Policy Centre
Koning Filip verheft Van Rompuy in juli 2015 tot de adelstand door hem tot graaf te benoemen.
Herman Van Rompuy, Anti-memoires AUP; 128 blz. € 19,99
Lees ook:
Van Rompuy heeft nooit voor de euro gebeden
Bij de moeizame redding van de euro was Herman van Rompuy misschien wel de koelbloedigste van alle kapiteins.
EU-leiders willen meer daadkracht
Het gaat wat ver om de Europese top van vandaag en morgen aan te kondigen als een ‘staatsgreep der regeringsleiders’.