Het hek bij Tijuana trekt letterlijk een dikke streep door de gemeenschap

Ernesto Eslava stopt de auto abrupt aan het einde van de straat. Hij kijkt vertwijfeld naar het roestige gevaarte op enkele meters voor hem; een eindeloze rij stalen palen van een meter of vijf hoog. “Dit is nieuw”, mompelt hij. “Ik kan je verzekeren dat het hier een half jaar geleden nog gewoon open was. De muur hield hier op.”

Hij zwaait voor de zekerheid naar een patrouillewagen van de gemeentepolitie. Een van de agenten bevestigt zijn vermoeden: “De gringo’s zijn hier een maand of wat geleden begonnen, ze hebben de muur helemaal doorgetrokken. Je kan er nu nergens meer doorheen.”

Het wijkje Nido de las Águilas ligt in het uiterste noordoosten van Tijuana, de stad die in het noordwesten van Mexico tegen de grens met de Verenigde Staten ligt gedrukt. Het is een stoffig wijkje; toeristen komen er niet, en afgezien van twee kleine evangelisch-christelijke kerkjes en een supermarkt (genaamd ‘La Frontera’, De Grens) bestaat het slechts uit kleine arbeiderswoningen van een enkele verdieping.

Een opmerkelijk gat

Toch had Nido de las Águilas tot begin dit jaar iets unieks: het was de laatste plek in Tijuana waar de grens tussen Mexico en de Verenigde Staten nog openlag. Terwijl de rest van de stad, van het strand in Playas de Tijuana tot iets verderop, werd gescheiden van de noorderbuur, lag hier nog lange tijd een opmerkelijk gat van ongeveer 2,5 kilometer.

“Je kon hier zo oversteken. Jongens uit de wijk gingen aan de andere kant voetballen”, herinnert journalist Ernesto Eslava zich. Hij is geboren en getogen in Tijuana en kwam vaak in dit gedeelte van de stad. “Sommige mensen staken over om op wild te jagen. Beide landen liepen nog echt in elkaar over.”

Er werd ook flink geld verdiend door de onderwereld. Lang stond Nido de las Águilas (adelaarsnest) bekend als een verzamelplek waar Mexicanen en Midden-Amerikanen die geen verblijfsvergunning voor de VS konden krijgen zich verzamelden om voor enkele duizenden dollars de hulp van een coyote, een mensensmokkelaar, inhuurden om aan de overkant te geraken en de patrouilles van de Amerikaanse Border Patrol te ontwijken.

Metershoog

Die tijden zijn sinds dit jaar definitief voorbij, nu de VS serieus werk maken van het dichten van de laatste gaten in dit gedeelte van de grens. Waar jarenlang een lage scheiding van roestige golfplaten stond, makkelijk te ondergraven of een gat in te maken, staat nu een eindeloze rij metershoge stalen palen zo ver het oog reikt. Daarachter staat een tweede barrière van gaas en prikkeldraad, die scherp in de gaten wordt gehouden door Amerikaanse grenspatrouilles, infrarood­scanners en andere technologie. Aan de overkant, in de verte, schitteren de flatgebouwen van buurstad San Diego in de zon.

Het versterken van de grens op plaatsen als deze begon al voor de Amerikaanse president Donald Trump zowel afschuw als enthousiasme opwekte met zijn idee voor een ‘grote, prachtige muur’ tussen zijn land en de zuiderbuur. Al in 2006, onder toenmalig president George W. Bush, besloot het Amerikaanse Congres in de zogenoemde Secure Fence Act, de veilige-hek-wet, een fysieke afscheiding langs honderden kilometers van de grens aan te leggen.

Afgelopen jaar nog reserveerde het Congres ruim anderhalf miljard dollar voor het vervangen en versterken van bestaande stukken afscheiding, waarmee gaten als die in Nido de las Águilas zijn gedicht.

Laag hekje

Ondanks die werkzaamheden en het intimiderende uiterlijk van de grens tussen San Diego en Tijuana bestaat in werkelijkheid nog steeds slechts ongeveer een derde van de ruim drieduizend kilometer afscheiding tussen de VS en Mexico uit stalen hekken. Grote delen van de grens, vooral tussen Texas en de Mexicaanse buurstaten Chihuahua, Coahuila en Tamaulipas, bestaan uit natuurlijke barrières als de Rio Grande grensrivier, ruige bergketens of eindeloze stukken onbegaanbare woestijn.

Meer naar het westen, waar de grens Arizona en New Mexico van het Mexicaanse Sonora scheidt, bestaat de afscheiding op veel plaatsen uit slechts een laag hekje dat voertuigen tegenhoudt, maar waar je makkelijk overheen kunt springen.

Het is onduidelijk of er aan die grote, minder toegankelijke delen van de grens überhaupt een muur of hek kan worden gebouwd. De Amerikanen richten zich vooral op versterking van de afscheiding in dichtbevolkte gebieden als Tijuana en San Diego.

Innig verbonden

De Mexicanen in die gebieden zien het versterken van de grens met lede ogen aan. Voor velen van hen is de scheiding tussen beide landen veel minder vanzelfsprekend dan voor landgenoten die niet aan de grens wonen. Zij wonen en werken soms in zowel Tijuana als San Diego, hebben een visum om de grens over te steken en zien noord en zuid meer als een vloeiend in elkaar overlopende, bloeiende multiculturele gemeenschap dan als een afscheiding tussen twee landen.

De economieën van beide steden zijn dan ook innig met elkaar verbonden. In Tijuana staan honderden fabrieken die producten als televisies en koelkasten voor de Amerikaanse markt produceren. Amerikanen komen graag naar Tijuana voor het nachtleven en goedkope medicijnen, terwijl de middenklasse in Tijuana juist weer graag winkelt in San Diego. Alleen al langs de douanepost van San Ysidro, een van de drukste ter wereld, steken dagelijks bijna honderdduizend auto’s en vrachtwagens de grens over.

“Voor de economische relatie tussen het noorden en het zuiden maakt het optrekken van de nieuwe muur niet eens zo veel uit”, zegt de Mexicaanse schrijfster Guadalupe Lizárraga. Ze woont sinds 2010 in Los Angeles, maar heeft familie hier en bezoekt de grens wekelijks. “Of er nu wel of niet een muur komt en of er nu wel of niet gaten worden gedicht, het verkeer tussen beide landen via de normale grensovergangen blijft gewoon doorgaan. Wat er wordt opgetrokken is een psychologische grens. Er wordt een kunstmatig onderscheid gemaakt dat veel minder vanzelfsprekend is dan Trump het doet voorkomen.”

Dikke streep

Journalist Eslava is het daarmee eens. Hij groeide op in Tijuana, heeft ook in San Diego gewoond en steekt de grens meermaals per week over. “Tijuana en San Diego zijn voor ons niet twee steden, maar eerder één gemeenschap waar toevallig een grens tussen ligt”, zegt hij. “Met het bouwen van hekken en muren trek je letterlijk en figuurlijk een dikke streep door die gemeenschap. Het voelt alsof we ineens van elkaar worden gescheiden.”

De hogere en verder doorgetrokken muur mag voor de gemiddelde inwoner van Tijuana dan vooral een psychologische barrière zijn, aan de onderkant van de samenleving in de stad zijn de gevolgen reëel. Dat is te zien bij de Desayunador Padre Chava, een gaarkeuken net buiten het centrum van Tijuana, die eind vorige eeuw werd opgezet door de katholieke hulporganisatie Proyecto Salesiano.

Iedere doordeweekse dag vormt zich er om acht uur ‘s ochtends een rij van vele tientallen arme en dakloze Tijuanenses, die stilletjes wachten op een ontbijt uit de gaarkeuken.

“We merken dat het aantal mensen dat we hier verzorgen flink is toegenomen sinds de Amerikanen de muur versterken”, zegt Claudia Portela, die de Desayunador beheert. “Waar we enkele jaren geleden misschien duizend maaltijden per dag uitdeelden, is dat nu bijna het dubbele.”

Onvriendelijker

Die stijging ligt volgens Portela vooral aan het feit dat Mexicanen en Midden-Amerikanen zonder geldige papier moeilijker de grens met de Verenigde Staten kunnen oversteken, terwijl de VS ook meer ongedocumenteerde Mexicanen deporteren. Die blijven in de stad hangen, omdat ze zonder inkomen en hulp van de Mexicaanse regering nergens heen kunnen. “Er was altijd een afscheiding tussen de grens hier, maar ze is steeds onvriendelijker geworden”, verzucht Portela.

Symbool voor die onvriendelijkheid staat het zogenaamde Vriendschapspark in het westen van de stad, vlakbij het strand, waar het hek middels een kleine deur kan worden geopend. De afgelopen vijf jaar stonden Amerikaanse en Mexicaanse autoriteiten, in samenwerking met mensenrechtenorganisatie Border Angels, daar regelmatig ontmoetingen toe tussen families die door de grens van elkaar worden gescheiden. Door de deur onder streng toezicht tijdelijk te openen konden familieleden elkaar daar in feestelijke stemming even omhelzen. Ook die opening is nu gesloten; het grensdeurtje mag van de Amerikanen sinds dit jaar niet meer open.

De muur en de shutdown

Twee jaar nadat Donald Trump werd verkozen tot president van de VS met de belofte om een grensmuur met Mexico te bouwen, heeft hij er nog altijd geen financiering voor. Onenigheid daarover tussen Democraten en Republikeinen dreigt later deze maand een deel van de Amerikaanse overheid te dwingen tot sluiting: een zogeheten shutdown. Dat gebeurt als het Congres geen begroting goedkeurt, in dit geval voor het ministerie van binnenlandse veiligheid.

Trump wil daarin 5 miljard dollar vrijmaken voor de bouw van die muur. Maar zo’n begroting moet met een extra grote meerderheid goedgekeurd worden, en dus heeft hij ook de Democraten nodig. Die hebben als compromis ruim anderhalf miljard dollar voor extra veiligheid aan de grens gereserveerd en verder willen ze niet gaan. Wat de uitkomst van het gevecht ook is, de grens wordt minder open. Want ook die extra veiligheid komt voor een groot deel in de vorm van fysieke afscheidingen, al zullen Democraten die nooit een muur noemen.

Lees ook:

Hondurezen gaan aan het werk in Mexico, zolang ze de VS niet in kunnen

Noord-Mexico kan de migranten op weg naar de VS goed ­gebruiken en geeft ­tijdelijke werkvergunningen uit. ‘We hebben hier dringend mensen nodig in de industrie.’

President López Obrador is Mexico’s laatste hoop op democratie 

Andrés Manuel López Obrador, koosnaam ‘Amlo’, treedt zaterdag aan als de machtigste man van Mexico. Hij moet de hooggespannen verwachtingen waarmaken.