Samsom: Stop met groene subsidies waar alleen de elite van profiteert

Samsom heeft afgelopen weekend wat meewarig naar de televisie zitten kijken. De chique Champs-Élysées in brand, de Arc de Triomphe beklad, doden bij een wegblokkade in het zuidelijke Arles. Waar komen ze opeens vandaan, die gilets jaunes?

Oud-PvdA-leider Diederik Samsom zet zich tegenwoordig als hoofd van de ‘sectortafel gebouwde omgeving’ in om de klimaatdoelen van Parijs te halen. Hij overlegt met corporaties, gemeenten, de installateurs en aannemers, maar ook met de rijksoverheid en actiegroepen over de vraag hoe die gigantische verbouwing van Nederland moet plaatsvinden. Maar van dat rumoer in Frankrijk wordt zelfs hij een beetje stil.

Snapt u wat daar aan de hand is?

“Nauwelijks. Ik denk dat dit een veel breder en Franser fenomeen is dan ik kan doorgronden. Er is daar natuurlijk al wat langer een permanente onvrede met het establishment. Macron heeft in zijn race om het presidentschap beloofd daar een eind aan te maken. De hoop op een doorbraak was enorm, en dus is de teleurstelling evenredig groot. Hij heeft het Franse politieke systeem weliswaar opgeschud, maar het establishment is onaangetast. Daarbij komt dat de verschillen tussen arm en rijk in dat land fors zijn.”

Het protest begon wel aan de pomp, waar de diesel opeens duurder werd om klimaatbeleid te financieren. De armere Fransen stellen dat zij die milieumaatregelen helemaal niet kunnen opbrengen. Is er dan geen sprake van een protest tegen de groene elite?

“Ik denk niet dat ik de gele hesjes als bewijsmateriaal kan aandragen voor het sluimerende gevaar van een groene tweedeling. Daarmee zeg ik niet dat ie niet bestaat. Ik constateer eerder dat die tweedeling er in Frankrijk al was, en dat de vergroeningsmaatregelen die nu door Macron worden uitgestrooid, de kloof alleen maar scherper maken. Omdat hij daar verder niets naast zet ter compensatie voor de arme huishoudens, komen zij met de uitspraak dat ‘de elite zich zorgen maakt over het einde van de wereld, maar de arme Fransen over het einde van de maand’. Dat is de essentie van het probleem, dat in de landen om ons heen overigens groter is dan in Nederland.”

CDA-leider Sybrand Buma waarschuwde in september al voor een revolte rond het thema duurzaamheid, net als in de tijd van Pim Fortuyn. Uit onderzoek blijkt ook dat de huidige particuliere milieusubsidies vooral naar de rijken gaan. In 2017 werd 750 miljoen euro verstrekt, slechts twintig procent daarvan kwam bij de armere huishoudens terecht. De elite incasseerde de korting op een Tesla.

“De tweedeling die in Frankrijk door milieumaatregelen is blootgelegd bestaat ook in Nederland, maar in een gematigde vorm. De inkomensverschillen zijn in ons land na de economische crisis kleiner geworden en de macht is zo enorm verdeeld dat sommigen gek worden van zoveel instituties. Daarin verschilt Nederland echt van Frankrijk. Daarom ook: als er één land een succes kan maken van de vergroening van de samenleving, dan zijn wij het. Maar dan moeten we wel het juiste beleid voeren.

“De Outlander en de Tesla zijn fiscaal gesubsidieerde auto’s waarin over het algemeen niet wordt gereden door mensen met een laag inkomen. Hetzelfde zie je bij de aanschaf van zonnepanelen. Burgers die veel belasting betalen, hebben doorgaans ook meer voordeel van de fiscale aftrekmogelijkheden. Er is ook een verklaring voor deze scheve verdeling. Pioniers bevinden zich vaak in de inkomensgroepen die wat meer ruimte hebben. Dat is een zekere onvermijdelijkheid. Ze hebben de gelegenheid flink te investeren en krijgen daarbij hulp van de overheid. Dan gaat het vaak om kleinere bedragen, dus om een niet al te grote onrechtvaardigheid.

“En via de bovenkant wordt deze markt wel opengebroken. Tesla heeft met zijn dure – gesubsidieerde – auto’s de weg bereid voor de elektrische middenklassers, die volgend jaar massaal de markt opkomen.

“We staan nu op de grens, tussen het pioneren en de doorbraak. Dus zeg ik: we gaan stoppen met de particuliere subsidies die als hagelslag over Nederland worden uitgestrooid. Als we heel Nederland zo vergroenen pakt dat niet eerlijk uit en het is niet efficiënt.”

U bent dus tegen de nieuw aangekondigde subsidies voor elektrische auto’s?

“Niet als deze goed wordt gebruikt voor de aanschaf van elektrische middenklassers. Het jaar 2019 wordt het doorbraakjaar van dit type auto. De grote merken als Volkswagen, Ford en Audi komen met elektrische modellen op de markt voor de middeninkomens. Maar dan moeten ze wel goedkoper zijn dan vergelijkbare benzinemodellen. Het gaat Nederlanders immers om het kaartje achter de voorruit.

“We zijn als land buitengewoon geschikt voor elektrisch rijden. Het land ligt vol met elektriciteitskabels. Een dichtvertakte laad-infrastructuur hoeft dus geen punt te zijn. En we zijn erg van de korte afstanden. Dit gaat een enorm succes worden en daarbij kan de overheid een handje helpen. Zo worden al die individuele subsidies op e-auto’s toch gebundeld in één beweging. Daar gaat het om.”

Kunnen we toch even terug naar de mensen die geen auto kunnen betalen, en een sociale huurwoning hebben. Hoe kan worden voorkomen dat zij als milieupaupers achterblijven en uiteindelijk de straat opgaan?

“Misschien moet iemand die roze bril van mijn hoofd slaan, maar die zogenaamde woede is in Nederland niet manifest. Zo boos is dit land helemaal niet. Ik tref eerder een zekere mildheid aan. Maar we zijn nu wel op het punt aangeland dat áls we de komende jaren in Nederland een verkeerd milieubeleid voeren, we problemen oproepen. Dan zitten straks de hoge inkomens met een gesubsidieerde warmtepomp, en de mensen in slechte wijken met een steeds verder oplopende gasrekening. De koers van de vergroening van Nederland moet daarom worden gecombineerd met sociaal beleid. Nu! We hebben met het Klimaatakkoord een uitgelezen mogelijkheid om die combinatie te maken. ”

Het lijkt alsof u weer voor een volle zaal de PvdA-kiezers toespreekt. Waar denkt u aan?

“Neem de noodzaak tot meer vakkrachten. In 2013 lag ik letterlijk wakker van het omgekeerde vraagstuk. Toen werden er maandelijks 30.000 mensen werkloos. Tel hun partners en gezinnen daarbij op en je hebt een hele stad. Onder hen waren veel metselaars, lassers en installateurs. De mensen van de maakindustrie. Vijf jaar later is dat probleem 180 graden gedraaid. We hebben een groot tekort aan vakmensen. Ik zou zeggen: alle ballen op het beroepsonderwijs. Ik hoor momenteel te veel over de universiteiten en te weinig over het mbo. Daarvan is de afgelopen 20 jaar de aandacht weggeleden. Iedereen wilde de financiële dienstverlening en accountancy in. Maar we hebben bouwvakkers nodig en installateurs. Je kunt jongens en meisjes natuurlijk niet het mbo induwen, je moet ze verleiden met goed onderwijs en aantrekkelijke gebouwen.

“Zodra steden een Mickey Mouse-universiteit hebben, willen ze zich ‘universiteitsstad’ noemen, maar waarom maken Rotterdam, Zwolle en Leeuwarden, met de grootste roc’s, niet trots reclame voor hun beroepsopleidingen? Bizar! En weet ook: als we die jongeren naar zo’n succesvolle opleiding weten te brengen, kunnen zij niet alleen straks de vergroeningsoperatie uitvoeren, zij zien met een mooie baan ook meer welvaart en welzijn tegemoet. De herleving van de maakindustrie, van de bouw- en installatiesector maakt een land sterker en socialer. En ditmaal ook duurzamer.”

U denkt ook dat de groene verbouwing van Nederland kan leiden tot meer sociale cohesie. Mag ik dat ook een ‘buurtgevoel’ noemen?

“In ieder geval van een gezonde tegenkracht tegen de hyperindividualisering van de afgelopen twintig jaar. Laat ik een voorbeeld noemen. Netwerkbeheerder Enexis – je denkt dan meteen aan koperdraad – heeft de organisatie ‘Buurkracht’ opgericht. Die gaat op zoek naar buurtbewoners die kunnen meedenken over het duurzaam maken van de wijk. Een klein groepje mensen dat steeds groter kan worden. Ze plant daarmee als het ware de zaadjes waaruit mooie bomen kunnen ontstaan. Aan de keukentafels wordt een plan gemaakt, dat wordt ondersteund door de netwerkbeheerder. Ik dacht: dat zullen wel de progressieve tweeverdieners zijn aan die keukentafel. Maar dat is niet waar. Ze ontstaan overal in Nederland. Het zijn juist de middeninkomens die daar zitten, kopers én huurders. Samen zoeken ze naar de oplossing voor hun wijk. Wordt het een warmtenet, of past een andere oplossing beter? Nou, in zo’n gesprek ben je echt door de elite-barrière heen hoor.”

Toch zie ik aan uw keukentafel nog niet de bewoners van sociale huurwoningen zitten.

“Op dit moment bezitten driehonderd woningcorporaties, stichtingen dus, zo’n 2,4 miljoen wooneenheden. Die kunnen de verduurzaming van woningen groot aanpakken en daarmee de kosten terugbrengen. De logica van de CD-speler, waarbij massaproductie de prijs drukte, gaat immers ook op voor deze technologie. Dus voor een derde keer in de geschiedenis doen we een beroep op de corporaties. De eerste keer was bij hun ontstaan: we vroegen hen te bouwen voor de mensen die zich eigenlijk geen huis konden veroorloven. Daarna hebben ze in de jaren tachtig van de vorige eeuw de stadsvernieuwing op zich genomen. Kijk naar het prachtige resultaat. Nu vragen we voor een derde keer: ga ons voor in de verduurzaming en laat huurders van Nederland als eerste profiteren van een betere woning met een lagere energierekening. Ik ben laatst gaan kijken bij mensen die de verbouwing al achter de rug hadden en zij waren het meest te spreken over de spiegel in de badkamer die niet meer besloeg door muurverwarming. En over de vensterbank die door een extra isolatiemuur zo lekker breed was geworden. Je kon er op zitten tegen het drielaagse glas aan. Een brisante vorm van luxe vonden ze dat. En dat is het ook. Maar het is ook heel duurzaam.”

In de voorlopige plannen van uw ‘sectortafel gebouwde omgeving’ komt steeds het woord ‘wijkaanpak’ terug. Terwijl de rijksoverheid toch lang de ‘doe-het-zelf-vergroening’ voorstond.

“Dat is echt verleden tijd. Individuele subsidies als strooigoed over Nederland, die alleen bij pioniers terecht kwamen. Das war einmal. Ze hebben in het verleden absoluut hun nut gehad. Pioniers heb je gewoon nodig. Maar nu we de doorbraak maken naar de rest van Nederland moet het beleid daarop worden gericht. We moeten nu wijk voor wijk aanpakken, in plaats van huis voor huis. En dan heb je subsidies en andere overheidssteun dus mede nodig om hele straten te helpen te verduurzamen. De elitaire vergroening van enkelen, en ik aarzel om het zo te noemen omdat je met dat woord ‘elite’ de voorlopers tekort doet, hebben we nu achter de rug.

“Als je daar mee doorgaat, wordt het spookbeeld zoals geschetst door Sybrand Buma (CDA) werkelijkheid. Dan krijg je ergernis over overheidsgeld dat terecht komt bij mensen die dit eigenlijk niet nodig hebben. Ik ben veel minder somber dan Buma. Ik zie iets anders, dat meer hoopt biedt. André Hazes junior maakt op televisie en radio reclame voor zonnepanelen. De meest volkse jongen van Nederland! Voor wie zou die boodschap zijn bestemd?”

Lees ook: 

Een groene toekomst is er alleen voor de rijken: de eco-elite

De verduurzaming van Nederland leidt tot een nog ongelijkere verdeling van schone en leefbare ruimte, zegt sociaal wetenschapper Shivant Jhagroe. De eco-elite verschuilt zich in lommerrijke wijken, de grijze rest is voor de armen.