80 duizend migranten geholpen, maar nu is het over en uit voor AzG-schip Aquarius
Het doek is gevallen voor de Aquarius, het schip van Artsen zonder Grenzen dat de afgelopen jaren reddingsoperaties uitvoerde in de Middellandse Zee voor de kust van Libië. Voor het schip was er geen uitweg meer nadat het in oktober al aan de ketting was gelegd en nu opnieuw door Italië wordt beschuldigd van wanpraktijken.
De Aquarius werd deze zomer het symbool van de Europese migratiecrisis toen de nieuwe rechts-populistische regering van Italië weigerde het schip met ruim zeshonderd migranten aan boord in een van zijn havens te laten aanmeren. Na ruim een week bood uiteindelijk Spanje aan de migranten over te nemen maar de toon was gezet. De Italiaanse havens bleven dicht voor migranten en de reddingsorganisaties werd het juridisch onmogelijk gemaakt hun activiteiten op de Middellandse Zee voort te zetten.
‘Dit is een zwarte dag’, zegt directeur Nelke Manders van Artsen zonder Grenzen. ‘Het Europese afschrikkingbeleid is gelukt. Ik weet dat mensen dit als een succes zullen zien, maar dat is nu precies ons dilemma. Wij zullen altijd blijven opkomen voor mensen in humanitaire nood. Betekent dit nu dat we voortaan mensen gewoon laten doodgaan in landen omdat ze niet meer kunnen vluchten? Of omdat ze worden gemarteld in Libische detentiecentra of op zee verdrinken omdat niemand ze meer komt redden?’
‘Waar is het Europese antwoord op dit humanitaire vraagstuk?’, zo vraagt Manders zich af. ‘Komende week gaat de wereld in Marrakech opnieuw een handtekening zetten onder een verdrag dat de fundamentele rechten van migranten onderkent: het recht om te vluchten en het recht op veiligheid. Maar die rechten worden overal met voeten getreden. Het wordt alleen maar erger, niet alleen in Europa, maar kijk ook naar Mexico of Nauru (migranteneiland bij Australië, red.) .’
80 duizend migranten
De Aquarius startte zijn reddingswerk op de Middellandse Zee in 2015 op het hoogtepunt van de vluchtelingencrisis, toen tienduizenden migranten op gammele bootjes de oversteek van Libië naar Italië probeerden te maken. De Europese grenswacht had zich eerder teruggetrokken uit het gebied, waarop hulporganisaties besloten zelf migranten te redden. De Aquarius heeft in drie jaar 80 duizend migranten bijstand verleend op zee.
Meer migranten sterven op zee
Een op de vijftig migranten die de Middellandse Zee probeert over te steken sterft of verdwijnt onderweg, zo bleek eerder dit jaar uit onderzoek van onder meer Vluchtelingenorganisatie UNHCR. Migranten verdrinken, sterven in de woestijn of verdwijnen bijvoorbeeld in Libische smokkelkampen. In totaal stierven dit jaar al 2.133 migranten in de Middellandse Zee, de meesten (1.285) op de route vanuit Libië. In 2017 stierven 2.844 migranten op deze route op een totaal aantal van 117.120 oversteken. Dit jaar wisten nog maar 23.011 migranten levend Italië te bereiken dus de route wordt relatief steeds dodelijker. Afgelopen maandag verdronken nog minstens 12 migranten op bootje dat tien dagen had rondgedobberd en bij Misrata omsloeg. Slechts 10 mensen konden worden gered.
In Europa groeide het verzet ondertussen tegen die reddingsoperaties omdat Libische smokkelaars op de aanwezigheid van de reddingsschepen voorbij de Libische wateren leken te anticiperen. Ze zetten migranten op bootjes met precies voldoende benzine om de internationale wateren te bereiken en een telefoon om de coördinaten door te geven. Dit leidde vorig jaar al tot een officiële beschuldiging van Italië dat de hulporganisaties zich schuldig maken aan mensensmokkel.
De nieuwe Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken, Matteo Salvini, zette deze harde lijn voort en sloot de Italiaanse havens deze zomer definitief af voor reddingsschepen. De Aquarius ligt sinds oktober aan de ketting in Marseille nadat Italië tot twee keer toe de juridische legitimiteit van het schip had betwist en Panama uiteindelijk zijn vlag introk. Een zoektocht om het schip om te vlaggen heeft niets opgeleverd. Een nieuwe rechtszaak die vorige week bij de rechtbank van de Siciliaanse stad Catania werd aangespannen over de vermeende dumping van medisch afval, was de druppel die de emmer deed overlopen, vertelt directeur Manders.
Meer drenkelingen
Nu varen er helemaal geen reddingsschepen meer in de reddingszone voor de Libische kust met als gevolg dat weer meer migranten verdrinken. Migranten worden nu door de Libische kustwacht gered die daarvoor steun van Europa heeft gekregen. Dit heeft tot veel verzet van mensenrechtenorganisaties geleid omdat migranten na hun redding worden opgesloten in schijnbaar erbarmelijk smerige en wrede detentiekampen. Dit zou in strijd zijn met internationale verdragen die stellen dat niemand mag worden teruggestuurd naar een land dat onveilig is. Bovendien is onduidelijk met welke partijen de EU überhaupt zaken doet omdat in Libië geen functionerende regering is.
Volgens Manders is de huidige situatie ‘onverteerbaar’. Ze vreest bovendien dat commerciële schepen zich niet meer aan het internationale zeerecht zullen houden om migranten te redden uit angst dat ze er niet meer van afkomen. Vorige week werd een bootje met vijftien migranten aan boord na tien dagen dobberen op zee gered door een Spaans vissersschip. Dat zocht vervolgens vergeefs een haven in Italië en Malta. ‘Dit gebeurde op de drukste vaarroute in de Middellandse Zee. Het kan bijna niet dat niemand dat bootje heeft gespot. Het lijkt mij een signaal dat commerciële schepen hun vingers er niet meer aan durven te branden.’
Ineens valt het zoeklicht van het reddingsschip goed
In de duisternis van de Middellandse Zee is het redden van bootvluchtelingen onbegonnen werk, maar toch doet zich vanaf het schip soms een mirakel voor. Een paar dagen aan boord van de Aquarius.