Direct naar artikelinhoud
NieuwsEuropese Verkiezingen

Brussel vreest Russische inmenging bij verkiezingen in 2019 en komt met strijdplan tegen nepnieuws

De Europese verkiezingen zijn over zes maanden, maar Brussel wapent zich nu al tegen eventuele pogingen de verkiezingsstrijd met desinformatie te beïnvloeden. De Europese Commissie lanceerde woensdag een actieplan en wees Rusland aan als grootste dreiging. 

Beeld gemaakt in Berlijn, voorafgaand aan een G20-top in juli vorig jaar.Beeld AFP

Er komt een ‘snel-waarschuwingssysteem’, dat nepnieuws en andere vormen van oneigenlijke inmenging meteen moet herkennen en beantwoorden. Techbedrijven als Google, Twitter en Facebook moeten op weg naar de Europese verkiezingen elke maand een voortgangsrapport afgeven over hun strijd tegen nepnieuws op hun platforms.

De Europees commissaris die belast is met veiligheid, de Brit Julian King, wees erop dat desinformatie al heel lang bestaat. ‘Het is misschien niet het oudste beroep van de wereld, maar wel een van de oudste. Veranderd is echter de manier hoe het tegenwoordig werkt. Het is gemakkelijk, goedkoop en snel. En het heeft een enorme invloed.’

Via internet kunnen kwaadwillende krachten direct doordringen in het hoofd van de massa en hen beïnvloeden met nepnieuws. Kings collega-commissaris Vera Jourova sprak over ‘bots’, geautomatiseerde software waarmee op grote schaal informatie kan worden verspreid die tweedracht en verwarring zaait onder kiezers in open samenlevingen. Wat tot voor kort nog pure science fiction leek, is nu werkelijkheid geworden: machines die worden ingezet om verkiezingen te beïnvloeden, zo zei commissaris Jourova.

In Brussel en andere hoofdsteden wordt in dit verband de Brexit en de verkiezing van Trump als belangrijkste voorbeelden genoemd van mogelijke inmenging van buitenaf. De schrik zit er goed in, zeker nu er tot 2020 allerlei belangrijke verkiezingen op het programma staan. Zoals de verkiezingen volgend jaar mei voor een nieuw Europees parlement. Als de voortekenen niet bedriegen, kunnen die een felle krachtmeting worden tussen gevestigde politici en populisten.

Snel waarschuwingssysteem

Dit maakt de Europese Commissie er extra op gebrand dammen op te werpen tegen desinformatie. Het ‘snelle-waarschuwingssysteem’ moet in maart operationeel zijn. Daarnaast komt er een Europees netwerk van fact-checkers. De Commissie wil dat faciliteren, maar verder is het de bedoeling dat zij onafhankelijk opereren. De Nederlandse minister van Binnenlandse zaken, Kajsa Ollongren, zei vorige week tijdens een bezoek aan Brussel voorstander te zijn van samenwerkingsverbanden tussen internetplatforms, universiteiten en nieuwsorganisaties als het gaat om factchecken. ‘Geen overheid’, zei de minister.

Een andere maatregel uit het actieplan van de Europese Commissie is een gedragscode voor techbedrijven als Facebook, Twitter en Google. In deze in september getekende code beloven zij actie te zullen ondernemen tegen verdachte activiteiten op hun platforms. Twitter heeft inmiddels vele valse accounts opgeruimd, tot vreugde van Ollongren. Het volgen van de gedragscode is vrijwillig, al wil de Commissie wel dat de bedrijven tot aan de Europese verkiezingen maandelijks rapporteren over hun vorderingen in de strijd tegen nepnieuws. Voor de rest ligt het accent op zelfregulering. Dat wil Brussel het liefst.

Het wil iedere schijn van te nadrukkelijke bemoeienis met de informatievoorziening vermijden. De vrijheid van meningsuiting en het pluralisme van de media mogen niet in het geding komen. ‘Wij zijn tegen elke vorm van censuur. Onze aanpak is niet-ideologisch’, zei commissaris Jourova.

Maar tussen het bestrijden van nepnieuws en het respecteren van de vrijheid van meningsuiting zal altijd een spanningsveld blijven bestaan. Begin dit jaar werden de Nederlandse media GeenStijl, The Post Online en De Gelderlander ten onrechte aangemerkt als nepnieuwsproducenten door overijverige factcheckers die opereerden onder Brusselse vlag.

Ondanks zulke pijnlijke fouten blijft de Europese Commissie overtuigd van haar missie. Proberen om via internet verkiezingen in democratische landen met desinformatie te beïnvloeden, is een ‘van de belangrijkste uitdagingen van onze tijd’, zegt de commissie. Volgens King maakt 75 procent van de Europeanen zich zorgen daarover. ‘We zullen niet toestaan dat het internet een soort Wilde Westen is’.

Nepnieuws is overal, maar hoe herken je het? Dat legt wetenschapsredacteur Maarten Keulemans uit in deze video.