Na uitvoerig overleg tussen zeventig betrokken partijen, uitstel en al bij voorbaat veel kritiek werd vorige week het Nationaal Preventieakkoord ondertekend.
De ondertekenaars van het akkoord richten zich op een rookvrije generatie in 2040 en minder ziekte door obesitas en willen daarnaast dat mensen zich meer bewust zijn van de gevaren van alcohol.
Overmatig alcoholgebruik, ongezonde voeding en roken zijn de belangrijkste oorzaken van ziekte in Nederland met 35.000 doden en 9 miljard euro aan zorguitgaven per jaar tot gevolg.
De concreetste plannen om alcoholmisbruik tegen te gaan
- Meer campagnes tegen alcohol
- Scherper toezicht op de leeftijdsgrens
- Geen stuntaanbiedingen
- Geen reclame voor drank in sportkantines
De concreetste plannen om roken tegen te gaan
- Rookruimtes bij bedrijven en horeca verdwijnen
- De prijs van een pakje wordt 10 euro in 2023
- Er komt een uitstalverbod en rookwaar is niet langer zichtbaar
- Een pakje sigaretten krijgt een neutrale verpakking
- Scholen, instellingen, sportverenigingen worden rookvrij
De concreetste plannen om overgewicht tegen te gaan
- Porties worden kleiner in de horeca
- Meer watertappunten
- Minder calorieën in frisdrank, koek, snoep en suikerhoudende zuivelproducten
- Overheidscampagne over Schijf van Vijf
Geen korting meer op je bier en veel duurdere sigaretten
Een financiële prikkel bij het terugdringen van ongezonde gewoonten en verslaving werkt écht, zegt Ellen van Kleef, universitair hoofddocent Marketing en Consumentengedrag.
Dus gaan we veel meer betalen voor sigaretten, is het afgelopen met stuntaanbiedingen voor alcoholhoudende dranken en wordt kindermarketing verboden.
We moeten kinderen beschermen tegen overgewicht.
Daarmee is het Preventieakkoord toch te slap oordeelt het RIVM, dat het akkoord heeft doorgerekend. Een suiker- of vettaks is er niet gekomen, groenten en fruit worden niet goedkoper en ook de accijnzen op alcohol zijn niet verhoogd. Voordat het definitieve akkoord getekend werd, waren die maatregelen wel aangekondigd.
De porties in restaurants en kantines worden kleiner, er komt meer voorlichting en er is meer gratis water beschikbaar. Maar wie zijn overgewicht wil aanpakken, voelt dat niet in z'n portemonnee. De verwachte stijging van 60 procent overgewicht in 2040 moet worden omgebogen naar minder dan 40 procent. En die ambitie is veel te groot, zeggen Van Kleef en een woordvoerder van het RIVM.
Heel jammer dat er niets met de prijs van ongezond voedsel is gedaan, zegt Van Kleef. "Dat ongezonde voedsel verkoopt zichzelf. Alleen educatie en informatie hebben een beperkt effect, terwijl je nu echt alles moet inzetten. Het aantal mensen met overgewicht stijgt nog steeds en zeker kinderen moet je daartegen beschermen."
Suiker- en vettaks hebben het niet gehaald in de onderhandeling.
Doel om roken te stoppen kán lukken
De doelen uit het Preventieakkoord zijn niet haalbaar, zegt het RIVM. Behalve misschien het rookdoel. "Voor zulke stevige ambities moeten er hardere maatregelen komen dan die er nu liggen. De resultaten van een suikertaks die ze in bijvoorbeeld Engeland en Mexico hebben ingevoerd, zien er veelbelovend uit."
Waarom gevulde koeken en zakken drop voorlopig niet in prijs stijgen? "Blijkbaar was er aan de onderhandelingstafel te weinig draagvlak vanuit de supermarkten."
Roken is serieuzer aangepakt in het Preventieakkoord. De gezondheidsorganisatie WHO noemt accijnsverhoging het effectiefste middel voor het verminderen van tabaksgebruik. In Nederland gaat de prijs van een pakje sigaretten in 2023 dus omhoog naar 10 euro.
Onderzoek in Australië bewees dat een prijsstijging inderdaad werkt om roken terug te dringen: binnen vijf jaar ging het percentage rokers daar van 22,3 procent naar 14,7 procent. Een Australisch pakje kost in 2020 bijna 25 euro.
'Jij bepaalt je keuze in de supermarkt niet, maar de industrie'
Geld lijkt de effectiefste manier om tabaksverslaving terug te dringen en roken is zó slecht voor je, dat elke geslaagde stoppoging gezondheidswinst oplevert, zegt verslavingsdeskundige Anneke Goudriaan.
"De meeste rokers nemen niet af en toe een sigaretje, maar roken dagelijks. Dat is anders bij vet voedsel en alcohol", legt Goudriaan uit. De meeste mensen kunnen namelijk wel maat houden met alcohol en vet. Bovendien leidt het gebruik van deze middelen niet direct tot alcoholmisbruik of morbide obesitas, zegt de verslavingsdeskundige.
"Het idee dat de overheid voor jou bepaalt wat je eet en drinkt, lijkt ongemakkelijk en ongewenst. Maar je bepaalt helemaal niet zelf. Dat doet de industrie met verleidelijke reclames en marketing. De overheid heeft de rol om tegenwicht te bieden. Mensen kunnen dan altijd nog voor cola kiezen, maar dat is minder vanzelfsprekend."
De gevolgen in het Preventieakkoord worden gemonitord op effectiviteit. Het is dus goed mogelijk dat de suikertaks en accijnsverhoging op alcohol er alsnog komt, aldus Van Kleef.