De manier waarop we nu huizen verdelen, werkt niet. Wat werkt wel?

Op papier is het systeem van woonruimteverdeling ideaal. Een woningzoekende schrijft zich in, en op de wachtlijst wordt een onderscheid gemaakt tussen de ‘dringende gevallen’ die voorrang krijgen en de ‘gewone’ huurders in spe.

Na verloop van tijd komt er een woning vrij voor deze starters, en die schrijven zich direct wéér in voor als ze een gezin vormen. Nog later doorlopen ze de wachtlijst voor een kleinere woning voor de oude dag.

Achterhaald

Het probleem is dat de wereld veel flexibeler is geworden, maar dat het systeem van woonruimteverdeling  nog uit de jaren vijftig stamt.

De machine liep vast. Bij Woningnet, dat opereert in Groot-Amsterdam en per regio woningen verdeelt, staan maar liefst 400.000 zoekers ingeschreven. Gemiddeld reageren 272 mensen op een aanbod, op een loting komen 1173 gelukzoekers af.

Dat de vraag en het aanbod op de sociale huurmarkt ver uiteen lopen, is bekend. Hoe kan de wachtlijst worden verkort en de verdeling verbeterd? Veel grote gemeenten hebben recent in hun college-akkoord vastgelegd dat ze toe willen naar een ander toewijzingssysteem. Maar hoe moet dat eruit zien?

“Het landschap van leven en wonen is totaal veranderd”, zegt Frank Wassenberg van kennisorganisatie Platform31. Er zijn veel meer huishoudens door de bevolkingsgroei, en die huishoudens zijn kleiner. Er zijn minder langdurige relaties, minder grote gezinnen en ouderen wonen langer thuis. “Daarnaast wordt vaker van werkgever gewisseld en er zijn veel meer flexwerkers. Een wereldwijd fenomeen is dat de grote steden trekken, kijk naar Amsterdam.”

Wachten en wachten

Hier past een flexibeler woonruimteverdeling. Het systeem nu is volgens Wassenberg “bijna net zo stoffig als een bevolkingsregister. Je schrijft je in, en daarna beginnen de jaren van wachten.” Omdat voor woningzoekenden zonder urgentie de wachttijd het enige criterium is, schrijven burgers zich ‘voor de zekerheid’ zo vroeg mogelijk in, ook al zoeken ze niet en weten ze niet waar zij na tien jaar wachten behoefte aan hebben. Wassenberg: “Krijgen burgers eindelijk een woning toegewezen, dan is het aantal weigeraars groot. Na tien jaar willen ze de hoofdprijs. Als de woning tegen valt, kiezen ze ervoor nóg langer te wachten. Wachten wordt beloond, en bewegen juist bestraft. Want wie buiten de regio gaat kijken, verliest zijn opgebouwde wachttijd.”

Maar hoe valt dit systeem te doorbreken? Paulus Jansen, voorheen SP-wethouder Wonen in Utrecht en tegenwoordig directeur van de Woonbond, heeft wel een idee voor gemeenten en corporaties. “Werk samen”, zegt hij. “Als je je wachttijd mag meenemen naar een andere stad of regio, ontstaan er mogelijkheden voor een soort ‘Funda’ voor huurwoningen. Woningzoekenden kunnen gaan shoppen. Als ze één intercity-station verder een kortere wachtduur aantreffen, kunnen ze daarvoor kiezen. En ouderen kunnen besluiten in het buitengebied te gaan wonen, en laten dan een grote huurwoning achter in de stad.”

Het kan best zo zijn dat er een tijdelijke run komt op populaire woonplaatsen. Wie daar al ingeschreven stond, kan beschermd worden met een bonus op de wachttijd van zeg 50 procent. Jansen: “Maar in dit vrije model wordt ook de markt zichtbaar. We kunnen dan zien waar bijgebouwd moet worden. Waarschijnlijk in de grote steden.”

Flexibeler bouwen

Wassenberg denkt ook dat daar de echte oplossing ligt: woningbouw. Daarin zal veel sterker gedifferentieerd moeten worden, in alle opzichten. “Denk naast nieuwbouw vooral aan het transformeren van scholen, kantoren, kloosters en andere gebouwen. En aan tijdelijke verplaatsbare woningen. Besef ook dat niet iedereen op een eengezinswoning zit te wachten. Er zijn ook woningzoekenden die snel een woning nodig hebben, voor korte duur, op een tijdelijk huurcontract. Ik ken experimenten met studenten die samen met statushouders wonen in eenheden die veel kleiner zijn dan normaal. Tot ieders tevredenheid.”

Maak ook de verhuur van kamers makkelijker. “Waarom is de hospita verdwenen? Omdat ze ten onder ging aan alle regels.” Wassenberg: “De koek van de sociale woningvoorraad moet vergroot worden en ook het verdelen van die koek kan beter.”

Lees meer artikelen op Trouw over de woningmarkt, zoals dit stuk:

Amsterdamse koppels zonder kinderen opgelet: u kunt beter naar Oldebroek verhuizen

Amsterdam mag dan een populaire stad zijn om te wonen, behalve het feit dat de huizenprijzen er heel hoog liggen woont men in de hoofdstad ook beduidend kleiner dan elders. Het CBS becijfert dat Amsterdammers per persoon blijven steken op 49 vierkante meter. In heel Nederland is het gemiddelde 65 vierkante meter.