We dachten met Halbe Zijlstra een cultureel dieptepunt te hebben bereikt, maar het kan nog erger

We dachten met Halbe Zijlstra een cultureel dieptepunt te hebben bereikt, maar het kan dus nog erger. Het VVD-feestje was een make-over: een ietwat dikke, ietwat tuttige, ietwat ouwelijke moeke gaat een fitnessprogram, de styling en de visagie in en komt er als nieuw uit: hip, jong, sexy. Iedereen is opeens weer dol op haar.

Wat mij betreft was de act van Jesse met opgerolde hemdsmouwen al een ernstig geval van kromme tenen, laat staan die van Mark. Natuurlijk: het was zijn vrije zaterdag, mag die man een beetje ontspannen? Zondag moest hij weer opgeprikt in Brussel Engeland uitzwaaien. Maar toch leek de show verdacht veel op het pijnlijke dansje van Theresa May.

Volk

De Nederlandse politiek is aan het veranderen. Dat proces is al aan de gang sinds de komst van superster Pim Fortuyn, maar het duurde een hele poos voor het signaal echt doordrong bij de andere partijen. Met verbijstering zag men hoe het ‘volk’, ooit links en de klassenstrijd toegedaan, met een brede zwaai naar rechts zwenkte en de vijand opeens zag in hoogopgeleid en kosmopolitisch Nederland dat sinds de jaren zeventig links of linksig was en samen met hen optrok. Dat was opeens ‘elite’ en dus verwerpelijk.

Maar wacht even: volk, wat is dat? De opkomst van het populisme heeft ons geleerd die vraag te stellen. Zijn dat ‘deplorables’, ‘tokkies’, ‘boze witte mannen’, ‘losers van de globalisering’ of ‘brave hardwerkende Nederlanders’? Iedere socioloog likt zijn vingers af bij de beschrijving van de volgelingen van Fortuyn, Wilders, Le Pen, Trump en Baudet. Aanvankelijk was dat een kritische beschrijving, verbaasd en enigszins denigrerend. Inmiddels gaat de definiëring vergezeld van de boodschap dat we de aanhang van populisten toch echt serieus moeten nemen. De mensen hebben heus een belangrijk punt. Ja, inderdaad. Ze zien een kloof. Hoe die te dichten?

Hoge en lage cultuur

Een aantal politieke partijen herhaalde in eigen woorden de klachten van het volk en beloofde te luisteren. Om de kiezers daarvan te overtuigen moest het imago worden veranderd. Ze moesten op het beoogde electoraat gaan lijken. En dus koketteerde Jesse Klaver met zijn nederige half-Marokkaanse komaf en schoof hij aan bij kantines in doodgewone bedrijven. En dus kwam de leuke, blonde dochter van godfather Jan Marijnissen uit de coulissen bij de SP. Een fijne meid, die net zo goed van de thuiszorg kon zijn of bij de Hema kon werken. De meeste moeite met de metamorfose heeft Lodewijk Asscher, wel jong en talentvol, maar uit een veel te beschaafd nest. Geen zweem van het volk in hem te bekennen.

Nu dus Mark en Klaas (fijne volkse naam trouwens, goddank geen Diederik of Jan Willem) op het VVD-festival. Eenzaam te midden van de vlotte, doorpakkende ondernemers stond daar de keurig in pak gestoken figuur van intellectueel Bolkestein, die in de jaren negentig de ietwat bekakt klinkende maar toch rigoureus formulerende heraut was van een veranderende politiek. Die verandering heet polarisatie.

De tegenstelling tussen hoge en lage cultuur is in dat kader weer van stal gehaald. Ik weet niet beter dan dat tien jaar geleden uitgebreid werd verkondigd dat de grenzen tussen hoog en laag vervaagden. De grachtengordel hield van Hazes. Joop van den Ende kocht het nieuwe DeLaMar om daar met lekkere musicals en ouderwets goede komedies een breed publiek te trekken. Iedere theaterdirecteur werkte zich uit de naad om drempels te verlagen, ook die van de Nationale Opera. De literaire thriller veroverde de toptien. Het subsidiebeleid van OCW hamerde op inclusiviteit en diversiteit. En nu geeft de smaak van Amsterdam-Zuid opeens weer het volk een klap in het gezicht?  Nee, het is de politieke constructie van een schadelijke en valse tegenstelling.

Nelleke Noordervliet, schrijfster van veelgelezen romans, geeft tweewekelijks haar visie op de actualiteit.