Als je zwart en vrouw bent, heb je het nakijken. Tijd voor een debat, vindt Nancy Jouwe
De maatschappij draait om witte mannen. Vrouwen en zwarten hebben het al moeilijker. Als je zwart en vrouw bent, heb je helemaal het nakijken. Volgens onderzoeker Nancy Jouwe vraagt dit om een intellectueel debat.
Ze zijn ambitieus, mondig en onverzettelijk, maar moeten dat bekopen met racistische en seksistische verwensingen. Op zwarte vrouwen die hun mening geven, wordt anders gereageerd dan op zwarte mannen of op witte vrouwen, zegt Nancy Jouwe. Zij is onder meer freelance onderzoeker op het gebied van gender, ras en intersectionaliteit.
Dat laatste woord, ook wel kruispuntdenken genoemd, is voor haar een belangrijke sociologische theorie. Het uitgangspunt is dat niemand alleen maar vrouw is, of alleen maar zijn etniciteit. Een identiteit bestaat uit verschillende elementen, zegt Jouwe. In hoeverre mensen gediscrimineerd, bedreigd, racistisch of seksistisch worden bejegend, is afhankelijk van meerdere factoren die op elkaar inwerken: denk aan ras, gender, seksuele voorkeur of sociaal-economische positie.
Machtsverschillen
De koppeling tussen gender en etniciteit is belangrijk om de positie van zwarte vrouwen te begrijpen, aldus Jouwe. Ze noemt het feit dat zwarte vrouwelijke opiniemakers zoveel bagger over zich heen krijgen en dat Trouw-columniste Seada Nourhussen zich genoodzaakt voelde te stoppen, ‘een tekstboekvoorbeeld van hoe intersectionaliteit werkt’.
‘Naarmate je verder van het centrum van de macht af staat, heb je er beter zicht op’
Het gaat om machtsverschillen. “Traditioneel hebben witte mannen de meeste macht. Vrouwen hebben minder macht en zwarte mannen ook. Ben je zwart en vrouw dan treedt er op meerdere fronten machtsongelijkheid op. Als een zwarte vrouw vanuit een machtspositie spreekt en ook nog een mening heeft, dan kunnen mensen dat vaak niet goed aan. Dat roept een enorme weerstand op, omdat ze niet de rol speelt die we gewend zijn.”
Daar komt bij dat vrouwen als het Amsterdamse gemeenteraadslid Sylvana Simons of programmamaker Clarice Gargard zich volgens Jouwe op terreinen begeven die traditioneel door witte mannen worden beheerst. “Toen Sylvana Simons nog in de entertainmentindustrie werkte, een domein waar zwarte vrouwen traditiegetrouw zijn te vinden, riep ze nauwelijks weerstand op.” Dat veranderde zodra ze daarbuiten haar stem liet horen.
Zwart feminisme
Het idee dat zwarte vrouwen een andere strijd leveren dan zwarte mannen of witte vrouwen ontstond in de jaren zestig in de Verenigde Staten. De antiracismebeweging was in die tijd gericht op mannen. In de feministische beweging waren witte vrouwen, vaak uit de middenklasse, de norm.
Waar, vroegen zwarte vrouwen zich af, waren zij in dat verhaal?
Eind jaren zeventig ontstond zwart feminisme in Nederland. Dat resulteerde in een beweging voor zwarte, migranten- en vluchtelingvrouwen. De zmv-feministes hadden kritiek op de feministische beweging omdat die weinig oog had voor niet-witte vrouwen, en kwam met agendapunten als racismebestrijding.
Witte vrouwen worden achtergesteld omdat ze vrouw zijn, maar hebben een voorsprong omdat ze wit zijn, aldus Jouwe. “Dat wordt helaas niet altijd onderkend door witte vrouwen. Zwarte vrouwen staan ver van het centrum van de macht. En naarmate je verder van het centrum van de macht af staat, heb je er beter zicht op.”
Het is ingewikkeld om het belang van ras aan Nederlanders uit te leggen, zegt Jouwe. “Wij zijn heel sterk opgevoed met het idee dat ras niet bestaat, dat het er niet toe doet.” Wetenschappers zijn het er nu over eens dat de mensheid niet uit verschillende rassen bestaat. Maar in de sociale omgeving is de werking van het concept ‘ras’ volgens Jouwe wel aanwezig.
“Het is een paradox waarin we gevangen zitten; ras bestaat niet, racisme wel. Omdat we het al moeilijk vinden om te praten over het belang van ras, vinden we het ook moeilijk om het belang te onderkennen van intersectionaliteit en de werking te begrijpen. Amerikaanse kinderen moeten op school allemaal invullen tot welk ras ze behoren. Dat maakt wel dat ze daar gewend zijn om in termen van ras te denken zonder dat dit altijd met conflict te maken heeft.”
‘Als je je rekenschap geeft van je eigen positie, kun je een zinnige bijdrage leveren aan het debat’
Het grootste probleem nu, zegt Jouwe, is dat de zwarte opiniemakers door een deel van de Nederlanders wordt ontmenselijkt. “We hebben er niks aan als alle witte Nederlanders nu sorry gaan zeggen voor hun witheid, dat hoeft ook helemaal niet. Maar we moeten allemaal nadenken over onze privileges. Dat is toch een interessant intellectueel debat? Als je je rekenschap geeft van je eigen positie, kun je een zinnige bijdrage leveren aan het debat. Meer empathie, dat zou al enorm helpen.”
Minister: columnisten, doe aangifte
Minister Ferd Grapperhaus van justitie en veiligheid roept columnisten die worden bedreigd om hun schrijven ertoe op aangifte te doen bij de politie. “Het is schandalig dat mensen die hun mening opschrijven hun werk niet meer kunnen doen”, zei hij gisteren na de ministerraad. “Ik hoop dat ze aangifte doen.” NRC-columniste Clarice Gargard deed deze week aangifte. Net als Seada Nourhussen krijgt zij veel racistische dreigementen. Het vrije woord kan hierdoor in gevaar komen, denkt Grapperhaus. Als mensen door bedreigingen stoppen met schrijven, zoals Nourhussen, ‘dan zijn we helemaal de verkeerde kant aan het opgaan’. Het zou volgens hem goed zijn als in dit soort zaken justitie een aantal daders voor de rechter brengt ‘om een voorbeeld te stellen’.
Lees ook:
Racisme en haatreacties laten altijd hun sporen na
Journalist Seada Nourhussen heeft besloten te stoppen met haar column in deze krant vanwege de negatieve reacties. Ze wil haar motieven verder niet toelichten. Trouw vroeg zwarte vrouwelijke opiniemakers en de redactie om een reactie.
Witte mensen, maak ‘s plaats
Zwarte vrouwen kunnen verschillende vormen van onderdrukking - racisme, seksisme, klassisme - tegelijk ervaren, schreef Seada Nourhoussen zelf al in 2015.