Een oude volkswijsheid stelt dat niets zo veranderlijk is als het weer. En dus is het ook eigenlijk onmogelijk om met enige zekerheid een voorspelling te doen die verder dan pakweg twee weken in de toekomst kijkt.
Dat stelt KNMI-woordvoerder Léonie Besselaar met klem. "Sommige meteorologen speculeren naar hartenlust over de komende wintermaanden", erkent ze. "Maar de wetenschappelijke feiten vertellen dat het in november nog niet mogelijk is om een strenge winter in Europa te voorzien. Vooralsnog kan het dus vriezen of dooien de komende maanden."
De officiële weerdienst van Nederland kan wel schetsen onder welke omstandigheden het een strenge winter zou kunnen gaan worden. "Deze gaat in Nederland gepaard met wind uit noordelijke en oostelijke richtingen", legt ze uit. "De verwachtingen van de wind en dus temperatuur zijn redelijk nauwkeurig voor de eerste dagen. Een periode van oostenwind zien we tegenwoordig soms zelfs tien dagen van tevoren aankomen. Maar langer dan twee weken vooruit zijn verwachtingen van de huidige weermodellen niet meer betrouwbaar."
Witte kerst lijkt in 2018 zeer onwaarschijnlijk
Dat beaamt weerman Wilfred Janssen van de meteorologische dienst Weerplaza, al durft hij wel iets verder te kijken dan twee weken. "Op basis van bepaalde weertrends zijn wel grote patronen te ontwaren", legt hij uit. "Het zal in de maand december relatief zacht weer worden. Dat is wel met zekerheid te stellen op basis van de weerdata van de afgelopen maanden."
Binnen die algemene analyse kan het weer wel altijd voor verrassende afwijkingen binnen die voorspelling zorgen. "Er zullen ongetwijfeld een paar koude dagen tussen zitten", beklemtoont Janssen. "Er zal heus wel ergens sneeuw gaan vallen in december, en het zal ook echt wel een keer ergens vriezen. Misschien kunnen we zelfs een dagje gaan schaatsen. Maar de kans op een echt witte kerst is op basis van de kennis die we nu hebben heel erg klein, dat wel."
'Excessen als code rood voor sneeuw gaan we niet krijgen'
Janssen noemt als voorbeeld van zo'n afwijking de paar dagen in de tweede week van december 2017, toen er zelfs een code rood werd afgegeven voor sneeuw en ijzel. Het land lag twee dagen plat door het relatief onverwachte strenge winterweer.
"Maar zulke excessen zijn in elk geval de komende maand niet snel te verwachten", denkt hij. "Dat past niet in de zachte weertrend die we nu in december vermoeden. Toen was de kans echt fiftyfifty welke kant het op zou gaan. Maar de omstandigheden nu wijzen met meer zekerheid op een paar zachte weken tot Kerst."
Weer wordt komende weken bepaald door depressies uit zee
Dit kan overigens in januari of februari helemaal omslaan, voegt de meteoroloog daar meteen aan toe. "Er hoeft zich maar één krachtig hogedrukgebied boven Scandinavië te ontwikkelen en je krijgt een ijzige kou uit het noordoosten", schetst hij. "Maar de komende weken wordt ons weer vooral bepaald door depressies uit het westen. Dat betekent dus netto zacht, regenachtig en wisselvallig weer."
Deze analyses op basis van trends zijn de afgelopen zomer best betrouwbaar gebleken, aldus Janssen.
Door opwarming aarde neemt kans op strenge winter af
Ook het KNMI durft wel een kansberekening los te laten op de optelsom van het aantal koude winters in het recente verleden, de zogenoemde 'klimatologische kans'. "Door de opwarming van de aarde neemt deze kans af", legt Besselaar uit. "Zo was het aantal ijsdagen, dus de dagen waarin de maximumtemperatuur onder 0 lag, tussen 1951 en 1980 nog gemiddeld elf paar jaar. In de twintig jaar daarna was dat al afgenomen tot acht per jaar, nu is het aantal ongeveer zes per jaar."
Dit is wel een gemiddelde, voegt zij er direct aan toe: "Dus zowel veel zachtere als veel strengere winters zijn nog steeds mogelijk."
'Er zal komende maanden arctische lucht naar Nederland komen'
Daar sluit SBS-weerman Piet Paulusma zich volmondig bij aan. Het meteorologische icoon rekent op een opvallend strenge winter met veel overlast door kou, ijzel en sneeuw. "Haal de winterjassen, de handschoenen en de dikke mutsen maar vast van zolder!", adviseert hij stellig.
De 61-jarige Fries doet in november altijd een globale voorspelling voor de hele winter. "Ik kijk naar gegevens uit het verleden, analyseer de weerpatronen in de maanden voorafgaand aan de winter en trek op basis daarvan mijn eigen onderbouwde conclusies", aldus Paulusma. Volgens hem kwamen zijn wintervoorspellingen de afgelopen twee jaar "in grote lijnen" uit.
Exacte data kan de Friese weerman echter niet noemen of geven. "Maar er gaan zeker momenten komen waarop het Nederlandse weer wordt bepaald door arctische lucht die uit het noorden en oosten naar ons land komt", legt hij uit. Dit zal naar verwachting niet in december al het geval zijn, want het weer wordt de komende weken gedomineerd door de westelijke stroming waar ook collega Janssen van Weerplaza aan refereerde.
1947 had bloedhete zomer en superstrenge winter
De klimaatveranderingen veroorzaken volgens Paulusma behalve netto zachter weer echter ook meer extremen. "De top tien van warmste winters die we ooit hebben gemeten, bestaat vooral uit jaren na 1990", stelt de meteoroloog. "Maar een groot aantal van de koudste winters die we hebben gemeten óók. Extreme kou en sneeuw zal netto minder vaak voorkomen, maar áls het voorkomt, dan worden het wel écht winterse omstandigheden."
Op basis van deze informatie voorspelt Paulusma "zeker twee Elfstedentochten binnen zeven jaar". Hij beaamt direct dat dat een boude stelling is. "Maar op basis van kansberekening, de kennis die we hebben over weerextremen en het feit dat het al ruim twintig jaar niet gelukt is, durf ik die uitspraak met een gerust hart te doen. Tegenover een warme zomer kan een zeer strenge winter staan."
Sommige statistieken lijken de stelling van de Fries te staven. Het jaar 1947 staat nog steeds in de boeken als een van de heetste zomers ooit in Nederland gemeten; diezelfde winter staat met een gemiddelde temperatuur van -2,4 graden nog steeds in de top van de strengste winters ooit. Mocht de komende winter daadwerkelijk kans bieden op een Elfstedentocht, dan zal dat wel pas in de eerste twee maanden van 2019 zijn, beklemtoont Paulusma. "In december zal het wel gaan vriezen, maar niet dusdanig lang dat het ijs dik genoeg wordt."