Direct naar artikelinhoud
Nieuwsgentech

Chinese arts die baby’s genetisch manipuleerde genadeloos afgebrand door vakbroeders tijdens congres

De Chinese arts die twee baby’s genetisch manipuleerde in een poging om ze immuun te maken voor het hiv-virus, werd woensdagnacht genadeloos door de mangel gehaald op een congres voor vakgenoten. Zijn reactie? Beduusd. Maar hij heeft de volgende embryo’s al klaarliggen.

He tijdens zijn presentatie in Hongkong.Beeld Maarten Keulemans

Noem hem naïef, maar He Jiankui had écht verwacht dat ze hem als een held zouden ontvangen. Toen hij op eerdere congressen vertelde over zijn onderzoek naar het genetisch veranderen van embryo’s, kwamen er uit de zaal hooguit wat technische vragen. Bovendien zijn er peilingen in China en de Verenigde Staten die uitwijzen dat het publiek er best voor voelt om ernstige erfelijke aandoeningen desnoods met genetische manipulatie uit een embryo te wissen, als dat technisch kan.

En moet je hem nu zien. Het lukte hem om van een tweeling één van de zusjes  met genetische manipulatie resistent te maken tegen hiv, het virus dat aids veroorzaakt. Knap toch?

‘We wilden beginnen met een simpel, goed begrepen gen, opdat we in de toekomst naar meer ingewikkelde aandoeningen kunnen’, zei He woensdagochtend Nederlandse tijd voor een bomvolle conferentiezaal in Hongkong. De jonge hoogleraar begon over ‘aidsdorpen’ in Azië, waar één op de drie seropositief is: ‘We moeten compassie tonen. Als de techniek beschikbaar is om hier iets aan te doen, wil ik dat we die mensen helpen.’

Academische roast

Maar in plaats van een onthaal als redder van de mensheid, wachtte He een ijzige ontvangst. Applaus van vakbroeders was er nauwelijks toen hij omstreeks kwart voor zes Nederlandse tijd eindelijk het podium betrad. Nadat He, zichtbaar nerveus, in hoog tempo en slecht verstaanbaar Engels had verteld hoe de techniek in elkaar stak, wachtte hem een beleefde academische roast. In een afgeladen zaal – camera’s in de gangpaden, extra beveiligers bij de deuren – werd de man die de mensheid eventjes dacht te verlossen van het aidsprobleem tot de enkels toe afgezaagd.

Want welke dringende medische noodzaak was hier eigenlijk aan de orde? Er bestaan tegen hiv toch ook condooms? Weten de ouders eigenlijk wel waar ze aan zijn begonnen? Klopt het dat ze slechts één toestemmingsgesprekje van een uur voerden, waarna de procedure van start kon? En prima hoor, dat die ouders vrijwillig deelnamen, maar hoort een wetenschappers mensen niet ook tegen zichzelf in bescherming te nemen?

En de meisjes, hoe moet het daar nu verder mee? Krijgen ze straks te horen dat ze genetisch gemanipuleerd zijn? Hoe denkt professor He te gaan controleren of de meisjes ook mentaal in orde zijn? En nog verder in de toekomst, is het meisje dat resistent is tegen hiv straks extra begeerlijk als partner, omdat iedereen wel zulke genen wil?

Vaagheden en dooddoeners

Manmoedig probeerde de bedremmelde He het vragenvuur te pareren. Met een enkele concrete toezegging – het artikel met de technische details van zijn experimenten komt binnenkort online – maar over het algemeen met vaagheden en dooddoeners: aids is een afschuwelijke ziekte, en heus, de nu behandelde baby’s worden ‘nauwlettend in de gaten gehouden’.

Dat de zorgen niet denkbeeldig zijn, bleek uit de andere presentaties, die aan de bevraging van He voorafgingen. Bij de gentechniek die hij gebruikte, ‘CRISPR-Cas’, injecteert men in een net bevruchte embryo een moleculair schaartje dat het ongewenste gen uit het dna knipt. Soms knipt het schaartje echter te veel weg, of repareert het dna zich na de knip op de verkeerde manier. ‘Dat kan heel gevaarlijk zijn’, verwoordde Maria Jasin van het Amerikaanse Memorial Sloan Kettering Cancer Institute. ‘Bijvoorbeeld als het gaat om het activeren van kankergenen.’

Maar He zegt dat risico in de hand te hebben, doordat hij zeshonderd kankergenen extra goed controleerde bij de baby’s. In een onleesbaar snel afgedraaide reeks technische dia’s probeerde hij de zaal te overtuigen dat de procedure veilig is.

Onverantwoord

Het overtuigde bioloog David Baltimore, Nobelprijswinnaar voor zijn onderzoek naar kankergenen en organisator van het congres, niet. ‘De wetenschap is het er in brede termen over eens dat het onverantwoord is om deze techniek nu al op de mens te gebruiken, voordat de veiligheid is gegarandeerd en er maatschappelijke consensus is over wat we hiermee willen’, waste hij He de oren. ‘Wat u heeft gedaan, was niet transparant. En andere ziekten zijn veel urgenter dan één persoon beschermen tegen hiv.’

Wat in He’s parallelle universum misschien een belangrijke aankondiging had moeten zijn, verwaterde zodoende tot een mededeling tussen neus en lippen door. Een volgende ‘potentiële zwangerschap’ van een hiv-resistente baby is al op komst, kon He bekendmaken – koeterwaals voor: we hebben nog een genetisch gemanipuleerd embryo bij een vrijwilliger ingebracht en nu is het afwachten of de zwangerschap aanslaat.

Of het zover komt, is de vraag: He’s eigen universiteit heeft een onderzoek naar hem ingesteld en het Chinese ministerie voor wetenschap bekijkt of hij strafbaar is wegens het niet naleven van de Chinese regels. Of hij dezelfde techniek ook op zijn eigen kind zou toepassen, wilde de Britse hoogleraar Robin Lovell-Badge wel eens weten. He, zelf dertiger en vader van twee, antwoordde met een bescheiden glimlach. ‘Geen twijfel over mogelijk. Ik zou het het liefst als eerste op hen hebben geprobeerd.’