Gratis miljarden belastinggeld voor Shell - voor altijd

Niemand heeft het nog over het 'D-woord'. Weet u nog, de omstreden afschaffing van de dividendbelasting? De 'meloen' die in de formatie op tafel kwam en die coalitiepartners van de VVD-premier Mark Rutte tegen heug en meug moesten doorslikken? Om hoofdkantoren van bedrijven als Unilever naar Nederland te halen. Goed voor de BV Nederland.

"Er ligt een akelig vuiltje uit het verleden. Dat vuiltje heet Shell"

We weten hoe 't eindigde. Het werd een mislukking. Met Unilever-baas Paul Polman was dit weekend in het AD een ontluisterend vraaggesprek te lezen, waarin hij de interviewers de maat nam ('Ik denk dat jij in een te klein land woont en te klein denkt'). Mark Rutte zag z'n plan en de argumentatie sneuvelen. Het werd genadeloos gefileerd door m'n collega Matthias Pauw: 'Unilever ontmaskert de leugens van de premier'.

Is het daarmee klaar? Nee. Er ligt een akelig vuiltje uit het verleden. Dat vuiltje heet Shell. En het kan nog vervelend worden. Dit jaar bleek uit onderzoek van prof. Jan van de Streek (Universiteit van Amsterdam) dat Shell in 2004 een deal sloot met de Belastingdienst. Die afspraak had te maken met de fusie tussen de Nederlandse poot en de Britse tak, én met de locatie van het hoofdkantoor van Royal Dutch Shell – Nederland.

De deal bestond eruit dat een 'vaststellingsovereenkomst' werd gesloten. Britse aandeelhouders hoefden na de fusie geen dividendbelasting te betalen over gelden die door de onderneming werden uitgekeerd. Via een speciale trust op Jersey. Sinds 2005 heeft Shell via die constructie 45 miljard uitgekeerd, becijferde de Stichting onderzoek multinationale ondernemingen (Somo). Wat betekent dat de staat een slordige 7 miljard aan belastinginkomsten heeft laten lopen.

"De weg vrij voor gratis miljarden aan belastinggeld voor Shell. Dit jaar. Volgend jaar. Voor altijd"

Trouw publiceerde er in juni over. Het kabinet bezwoer dat er niets aan de hand was, dat alles destijds volgens de regels was gegaan. En dat men niets over de deal kón zeggen, omdat de belastingwetgeving dat verbood. Premier Rutte bleek een memo te zijn vergeten, maar kon er verder niets over melden. Er volgde een spoeddebat. De oppositie vroeg om openbaarmaking van informatie (afgewezen), drong aan op een parlementaire enquête (afgewezen) en het debat eindigde met een motie van wantrouwen die het ook niet haalde.

Uit onderzoek van RTL Nieuws blijkt nu dat in die deal met Shell uit 2004 helemaal geen einddatum is opgenomen, zo bevestigen bronnen. Het is gebruikelijk als de fiscus afspraken of 'rulings' maakt, dat die voor 5 of 10 jaar gelden. Zo niet in deze deal. Die maakt de weg vrij voor nog eens gratis miljarden aan belastinggeld voor Shell (voor de buitenlandse, Britse aandeelhouders). Dit jaar. Volgend jaar. Voor altijd. En de Tweede Kamer is medeplichtig gemaakt en door het kabinet vakkundig mond gesnoerd. Omdat het parlement hierover in een technische briefing vertrouwelijk is geïnformeerd. En nu is het controleorgaan in onze democratie gebonden aan de geheimhoudingsplicht.

Lees met deze kennis over het ontbreken van een einddatum het verslag van het Kamerdebat van 28 juni eens terug. Premier Rutte en staatssecretaris Menno Snel (Financiën) halen halsbrekende toeren uit om niet te hoeven liegen. Een theaterstuk in onze nationale vergaderzaal.

"Een eeuwige deal is dus mogelijk"

Het roept de vraag op: als je niet ruimhartig de héle waarheid vertelt, is dat dan ook een vorm van jokken?

We zien hetzelfde patroon als SP-Kamerlid Renske Leijten later een reeks schriftelijke vragen stelt, zonder Shell met naam te noemen. Menno Snel jongleert dan langs de randen van de waarheid: zoveel mogelijk mist creëren en hopen dat de werkelijkheid verborgen blijft.

Tussen de regels door lees je hier dat een eeuwige deal dus mogelijk is. En dat die alleen opengebroken kan worden door wetswijziging – het is exact die wetswijziging (afschaffing van de dividendbelasting) die nu van tafel is. En dus loopt de Shell-deal gewoon door.

Er zijn meer aanwijzingen dat er iets niet klopt. Eerder schreef ik over de bemoeienis van toenmalig premier Balkenende met Shell in 2004. En van staatssecretaris Joop Wijn met de deal, in 2004 en 2005.

"Of Shell is een belastingplichtige zoals wij allemaal, of niet"

Anders dan staatssecretaris Snel in het Kamerdebat op 28 juni zei, is er door de politiek wel degelijk nauwgezet meegestuurd. Deze zaak lag niet op het bordje van een inspecteur. Wijn instrueerde ambtenaren persoonlijk; de onderhandelingen met Shell duurden maanden.

In alle andere gevallen zou dit 'fiscale grensverkenning' heten, en dat mag helemaal niet, want dat komt neer op sjoemelen. Of een overeenkomst past volgens de fiscus binnen de wet, of niet. Of je moet dividendbelasting betalen, of niet. Of Shell is een belastingplichtige zoals wij allemaal, of niet.

Dat het ministerie van Financiën iets achter lijkt te houden blijkt ook uit een Wob-procedure van Somo over het vestigingsklimaat vanaf januari 2004: het jaar 2004 is op wonderlijke wijze weggetoverd uit het besluit.

"Dat zou ertoe kunnen leiden dat Shell alsnog miljarden zou moeten betalen"

In een procedure van RTL Nieuws over datzelfde jaar 2004 duiken nu toch nieuwe stukken op, stukken waar de Kamer niet over beschikt. Geen van de stukken krijgen we te zien, en de meeste documenten worden niet eens benoemd, want zogenaamd geheim. Interessant is toch wat wél wordt benoemd. Je moet het oorspronkelijk verzoek van RTL Nieuws erbij pakken om te snappen wat er gebeurt.

In juli vroegen we álle documenten, waaronder – punt 6 van het verzoek – om stukken waaruit blijkt of de deal (mogelijk) niet deugde. Of de vaststellingsovereenkomst met Shell mogelijk 'contra legem' was – tegen de wet dus. Wat zegt Financiën nu? Niet dat zo'n document eenvoudigweg niet bestaat. Of dat zo'n stuk niet is 'aangetroffen' en dat er dus niets aan de hand is.

Nee, punt 6 wordt op de grote hoop gegooid met andere delen van het verzoek; er zijn drie documenten, zegt het ministerie: een notitie aan Joop Wijn van 3 september 2004, een memo uit februari 2015 aan de leiding van de Belastingdienst (in de periode toen de deal werd opgerekt, omdat Shell British Gas overnam), en 'er is verder door mij nog één ander document aangetroffen': 'In verband met de fiscale geheimhoudingsplicht kan ik over dit document ook verder niets melden'. Raadselachtig.

Nieuwe ronde en nieuwe kansen voor de Tweede Kamer

Financiën weet dat het ministerie dit niet kan volhouden als 'Brussel' zou gaan doorvragen. Nadat PvdA-Europarlementariër Paul Tang een klacht indiende, is Europees Commissaris Vestager (Mededinging) in oktober een oriënterend onderzoek begonnen naar de Shell-deal, om te bekijken of er sprake is van verkapte, illegale staatssteun. Dat zou ertoe kunnen leiden dat Shell alsnog miljarden zou moeten betalen. Tang zegt dat ook het ontbreken van een termijn erop duidt dat Shell 'een douceurtje' heeft gekregen: "Ik vertrouw erop dat dit wordt meegenomen in het onderzoek of de Shell tax ruling geen illegale staatssteun betreft'.

Staatssecretaris Snel heeft alvast de vlucht naar voren genomen: er komen strengere regels voor rulings, belastingontwijking wordt harder aangepakt, er komt meer – geanonimiseerde – transparantie over deals die worden gesloten. Afgelopen donderdag zette hij z'n plannen uiteen.

Het luidt ook een nieuwe ronde en nieuwe kansen in voor de Tweede Kamer. Die zal toch ook willen weten: wat betekenen die nieuwe regels voor oude afspraken? En wat te doen met een deal met een multinational die juist níet afloopt? Catch-22: waarom zou je wetgeving wijzigen, als er met de oude overeenkomst helemaal niets mis is? De oude overeenkomst, die Shell zelf een 'goede deal' voor Nederland noemde?

Pieter Klein

Ps: De afgelopen dagen legde ik Shell en het ministerie van Financiën een aantal vragen voor. De vragen en antwoorden tref je hier.