Een hoogleraar retorica legt uit hoe je een online discussie wint

Bang dat je iets van VICE mist? Begrijpelijk. Daarom hebben we een nieuwsbrief met onze beste stukken, video’s én winacties. Schrijf je in!

Ruzie zoeken met een vreemde op social media is nooit echt een goed idee. Toch zijn er – ondanks je voornemen om het niet te doen – momenten waarop je vreselijk domme onzin niet onbestraft wilt laten. Als je toch besluit in dat zwarte gat te duiken, wees dan op z’n minst een beetje voorbereid.

Elisabetta Matelli is hoogleraar klassieke retorica aan de Katholieke Universiteit van Milaan. Ik vroeg haar hoe het kan dat online trollen zo effectief zijn, welke tactieken je kan gebruiken om tegen haatcomments in te gaan, en of je niet gewoon kan zeggen dat iemand z’n bek moet houden.

VICE: Hoi Elisabetta! Waarom gebruiken mensen op social media vaak dezelfde scheldwoorden en leuzen?
Elisabetta: Slogans en stereotiepe uitspraken worden al eeuwenlang gebruikt, en komen uit de tijd van de Oude Grieken in Sicilië. Er werd destijds steeds meer druk uitgeoefend om de heersende monarchieën te vervangen door een democratie. Het grote verschil is dat die slogans vroeger gebruikt werden om wijsheden over te brengen. Het waren spreuken als: “Weet wie je bent” en “Wie het laatst lacht, lacht het best.” Die uitspraken konden worden toegepast op meerdere situaties, en zijn bedoeld om bepaalde conclusies kracht bij te zetten. Ze vatten namelijk het onderwerp van de eerder gevoerde discussie samen. Deze spreuken waren – en zijn – bedoeld als een bepaald soort beeldspraak, die veel waardevoller werden geacht dan normale taal.

Wat is er ten opzichte van die tijd veranderd?
In onze hedendaagse cultuur zijn dat soort ‘wijsjes’ niet meer zo belangrijk, op de een of andere manier. Tegenwoordig willen we dat een populair persoon iets pakkends zegt. Daarna gaat iedereen dat herhalen. Het probleem is eigenlijk dat we die mensen zelf autoriteit hebben gegeven. In het verleden konden we wat beter iemands waarde inschatten. Destijds werden filosofen en poëten aangehaald en geciteerd, want we dachten dat quotes van dit soort mensen dichtbij de waarheid lagen. Nu vragen we onszelf niet eens meer af of iets waar is. We herkennen sociale en morele waarden niet meer zozeer als vroeger.

Wat maakt een bepaalde uitspraak succesvol?
Een effectieve leus moet niet alleen afkomstig zijn van iemand met autoriteit, maar moet ook universeel zijn. Zo kan het altijd en overal worden toegepast.

Oké, laten we daar eens beginnen. Stel, twee acteurs bespreken een controversieel onderwerp, immigratie bijvoorbeeld. De ene zegt: “Immigranten moeten thuis blijven, want ze komen hier alleen maar om onze banen in te pikken.” Hoe kan je hier goed op reageren?
Het algemene idee van een discussie is dat er twee personen zijn met twee waarheden. Aan die waarheden hechten we waarde op rationeel, emotioneel en sensitief niveau. We geloven zo erg in onze eigen waarheid, dat we bereid zijn om ervoor te vechten. Aan de andere kant moet je je ook afvragen: ben ik in debat om de ander ervan te overtuigen dat ik superieur ben, of om een waarheid te vinden die ervoor zorgt dat we er allebei vrede mee hebben? Effectief overtuigen werkt vaak het best als mensen oprecht een conflict willen oplossen. Want anders ben je alleen maar bezig met vechten – iets dat we tegenwoordig vaak zien in onze maatschappij.

Benader iemand met empathie. Probeer de angsten van de ander te begrijpen, da’s essentieel om de ander te kunnen tegenspreken. Alleen het tegenovergestelde zeggen, daar heb je niet genoeg aan. Probeer het overkoepelende verhaal te vinden. Het is de bedoeling dat we door elkaars kennis heen spitten, en dat de waarheid iets is wat tussen jouw en mijn mening ligt.

Dus ik moet aan de ander vragen waarom hij er zo bang voor is dat immigranten zijn baan gaan inpikken?
Ik zou niet zo expliciet over angsten beginnen, want dat kan een defensieve reactie uitlokken. Ik zou zijn beweegredenen proberen te begrijpen, en vragen waarom hij bepaalde dingen vindt. Als hij bijvoorbeeld uitlegt dat hij werkloos is en zich druk maakt dat er werkgelegenheid van hem wordt afgenomen, is dat iets voor jou om over na te denken. Als je dat namelijk niet serieus neemt, loop je het risico om zijn werkelijkheid te versimpelen, en kan je jouw argumenten ook niet onderstrepen. Uiteindelijk kom je dan niet tot een gezamenlijke oplossing.

Wat als ik weet dat het gewoon een xenofoob is?
In dat geval zou ik met feiten en data komen, zodat de ander erover na gaat denken. Maar ik zou nog steeds willen begrijpen waar die xenofobie vandaan komt. Als het een irreële reden is, zou ik beginnen met vragen waar het precies begonnen is. Er wordt tegenwoordig bijvoorbeeld veel gepraat over neo-nazi’s. Alle ideologieën ontspruiten uit sociale onzekerheid. Deze mensen leven hapklare, makkelijk te verteren meningen na, omdat ze denken dat ze daar zekerheid door krijgen.

Hoe belangrijk is het dat beide partijen fysiek aanwezig zijn bij de discussie?
Communicatie kan ook non-verbaal zijn. De kans is groter dat de uitkomst van een discussie die je naast elkaar voert, met een kop koffie, positiever is dan wanneer je in een televisiestudio expres verder uit elkaar zit. Op internet is die afstand nog groter, waardoor het aannemelijk wordt dat een goede uitkomst moeilijker is.

Wat moet je doen als die persoon niet luistert naar jouw argumenten, of iets algemeens zegt zoals: “Waarom laat je ze dan niet allemaal bij jou wonen?”
Ik zou antwoorden dat ons immigratiebeleid zo is geregeld dat dat helemaal niet hoeft. Het is geen goed argument. Hij stelt een vraag over een context die niet bestaat. Ik zou zeggen dat zijn vraag net zo relevant is als de vraag waarom olifanten niet in de oceaan zwemmen.

Als ik merk dat een bepaald persoon heel kortzichtig is en niet openstaat voor discussie, mag ik dan gewoon zeggen dat-ie z’n bek moet houden?
Ik zou niet gaan schelden. Beledigen is een teken van zwakte. De juiste manier om te zeggen dat hij zijn bek moet houden, is door zelf te stoppen met praten en het gesprek af te kappen.

Heb je adviezen voor mensen die de kunst van het discussiëren willen leren?
Elke school zou retorica moeten aanbieden. Het leert je de basis van hoe je waarheid van leugens kan onderscheiden. Aristoteles stelde ooit voor dat de waarheid zich niet laat zien door het manipuleren ervan, maar juist door op zoek te gaan naar waarheden die we niet kennen. Ik zou aanraden om Retorica van Aristoteles te lezen, of Institutio Oratoria van Quintillian. Hun praktische toepassing is één van de effectiefste in de geschiedenis. Het werk van de Amerikaanse Marshall Rosenberg is iets recenter. Hij legt uit dat woorden zowel een doorgang als een blokkade kunnen zijn, afhankelijk van hoe je ze gebruikt. Daar kunnen we een empathische aanpak uit afleiden. Je stelt je open naar de ander, in plaats van er een machtsspel van te maken.

We weten er gewoon niet zoveel vanaf, van redenatie en discussie, in onze huidige taal. Onze taal maakt dingen mooier dan ze zijn, op een frauduleuze manier. We worden doodgegooid met “commerciële communicatie”, in de ruimste zin van het woord. Als we communicatie van de belangrijke vragen over onze existentie beroven, en reduceren tot een manier van reclame maken, dan plaatsen we onszelf in een kleine bubbel, en zijn we niet meer in staat om de complexiteit van het heden te begrijpen.

Dit artikel verscheen eerder op VICE Italië.