Wie ontfermt zich over de natuur?

In Sharm el-Sheikh kijken ze met enige jaloezie naar de aanstaande klimaattop in Katowice. Al meer dan twee weken vergaderen deskundigen uit zo’n 190 landen in de Egyptische badplaats over een nieuw verdrag voor de bescherming van de biodiversiteit. De oude afspraken gelden tot 2020. Dus moet er over twee jaar, in Beijing, een nieuw akkoord klaarliggen, liefst met doelstellingen tot het midden van de eeuw. Toch is de aandacht voor de conferentie – in de media, maar ook in de politiek – zeer gering.

Vergelijk het maar eens met de klimaattop in Polen. Die moet nog beginnen, maar al weken stapelen rapporten en verhalen over wat er op het spel staat zich op. Het gekke is dat in het verleden juist van klimaat vaak werd gezegd dat het een abstract en ongrijpbaar thema was, dat te ver weg stond van ons dagelijks leven. Terwijl natuur juist heel dichtbij is.

„Als onderwerp voor beleid is het ons een beetje ontglipt”, vertelt Marcel Kok in een telefoongesprek vanuit Sharm el-Sheikh. Kok is programmaleider internationaal biodiversiteitsbeleid bij het Planbureau voor de Leefomgeving. Hij vindt de aandacht voor klimaatverandering terecht. Hij is alleen verbaasd dat voor biodiversiteit zo weinig belangstelling bestaat – die flakkert hooguit even op als een onderzoek uitwijst dat driekwart van de insecten in Duitsland is verdwenen.

Lees ook het toekomstscenario dat redacteur Gemma Venhuizen schreef voor NRC’s ‘wat als…?’-serie: Wat als er morgen geen insecten meer zijn?

Maar het verlies van natuur is zeker zo bedreigend als klimaatverandering. In Sharm el-Sheikh ontbreekt het dan ook niet aan grote woorden. Volgens Cristiana Pasca Palmer, hoofd van de biodiversiteitsorganisatie van de Verenigde Naties (CBD), gaat de conferentie over „de essentiële infrastructuur die al het leven op aarde en de menselijke ontwikkeling ondersteunt”. Als we die niet weten te beschermen, waarschuwde ze bij het begin van de conferentie, dreigen we zelf als soort uit te sterven. In The Guardian noemde Pasca Palmer het verlies van biodiversiteit „een sluipmoordenaar. Tegen de tijd dat je merkt wat er gebeurt, kan het te laat zijn.”

Earth Summit

Op de Earth Summit, de grote duurzaamheidsconferentie in Rio de Janeiro in 1992, waren behoud en herstel van biodiversiteit en klimaatverandering de belangrijkste thema’s. In 2010 werd in het Japanse Nagoya een internationaal akkoord gesloten om de resterende natuur op aarde beter te beschermen, de Aichi-doelen, naar de regio waar Nagoya ligt.

Afgesproken werd dat voor 2020 de achteruitgang van de biodiversiteit moet zijn gehalveerd, dat er een einde moet komen aan overbevissing, dat landbouw en bosbouw duurzaam moeten zijn en dat de hoeveelheid beschermde natuur moet zijn toegenomen van 10 naar 17 procent. Alleen dat laatste doel wordt min of meer gehaald. De rest bij lange na niet.

Vorige maand waarschuwde James Watson, hoogleraar natuurbehoud, met een aantal collega’s in het wetenschappelijk tijdschrift Nature dat minder dan een kwart van al het land op aarde (en slechts 13 procent van de oceanen) nog de kwalificatie ‘wildernis’ verdient. Alleen al tussen 1993 en 2009 is ruim 3 miljoen vierkante kilometer aan ongerepte natuur verdwenen, dat is een gebied ter grootte van India.

En de verwoesting gaat gewoon door. Zo meldde Brazilië afgelopen weekeinde dat vorig jaar een kleine 8.000 vierkante kilometer van het Amazone-regenwoud illegaal is gekapt – het grootste gebied in tien jaar. In Indonesië worden hele stukken bos platgebrand ten behoeve van palmolieplantages. De wetenschappers pleiten ervoor om alle ecosystemen die nog min of meer intact zijn onaangeroerd te laten. Want een rijke biodiversiteit is van fundamenteel belang voor de mensheid.

‘In harmonie met de natuur’

Maar wat is ‘rijk’? Biodiversiteit is volgens Marcel Kok lastig in cijfers te vangen. Er bestaat geen harde grens, zoals die voor klimaat is vastgelegd met een opwarming onder de 2 graden Celsius. Het hoofddoel van het huidige biodiversiteitsakkoord is: ‘leven in harmonie met de natuur’. Veel van de twintig Aichi-doelen waren niet erg concreet. Dat moet in het nieuwe akkoord beter, vindt Kok. Maar het risico bestaat dat er straks een ambitieus akkoord ligt, zonder de middelen om de doelen te bereiken.

Klimaat heeft inderdaad het voordeel van makkelijk kwantificeerbare doelen: temperatuur en tonnen CO₂, vindt ook Europarlementariër Gerben-Jan Gerbrandy (D66), die probeert biodiversiteit hoger op de politieke agenda te krijgen. Klimaatbeloftes van de verschillende landen kunnen bovendien simpel bij elkaar worden opgeteld. „Bij biodiversiteit is dat veel moeilijker”, zegt Gerbrandy. „Als ergens in een land het linkshuppelend brulkikkertje verdwijnt, merkt de rest van de wereld daar niets van.”

Het wordt tijd dat we dit levensbedreigende probleem eindelijk serieus nemen, aldus Gerbrandy, „en eenzelfde wereldwijde aanpak kiezen als bij klimaatverandering.” Het akkoord van Parijs in 2015 was volgens hem een doorbraak. Het heeft het klimaat stevig op de politieke agenda gezet. „Wat Parijs heeft betekend voor het klimaat, moet Beijing over twee jaar betekenen voor de biodiversiteit.”

Daarvoor is wel politiek leiderschap nodig, vindt Gerbrandy: „Biodiversiteit moet Chefsache worden.” Van Amerika valt dat leiderschap op dit moment niet heel erg te verwachten, maar wel van China en Europa samen, denkt hij.

Een begin is er. De Franse president Emmanuel Macron en zijn Chinese ambtgenoot Xi Jinping hebben komend jaar uitgeroepen tot het Chinees-Franse jaar van het milieu. Want, zei Macron laatst, het klimaatprobleem kan alleen worden opgelost als we het verlies aan biodiversiteit weten te stoppen.