VN-baas is bezorgd: Politiek klimaat bemoeilijkt ontwikkelingswerk

Het is een bittere ironie, zegt Achim Steiner, de hoogste baas van de grootste ontwikkelingsorganisatie van de Verenigde Naties, het United Nations Development Programme. “Juist nu de wereld diepgaande veranderingen doormaakt, vermindert het vermogen van landen om samen te werken.” Hij is te gast in Den Haag, onder meer bij het ministerie van buitenlandse zaken.

Steiner werkt aan de agenda die ervoor moet zorgen dat er in 2030 geen honger meer is, geen armoede, dat iedereen fatsoenlijk werk heeft, dat kortom niemand achterblijft. ‘Leave no one behind’ is een veelgebruikte slogan bij deze Sustainable Development Goals (SDG), die ook het beleid van minister Sigrid Kaag voor buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking kleuren.

Smeed coalities en werk samen, is zo’n ander mantra van de SDG’s. “De noodzaak daartoe is groter dan ooit. Maar uitgerekend nu we met grote ontwikkelingen zoals klimaatverandering, kunstmatige intelligentie, cybercriminaliteit of de bevolkingsgroei in Afrika te maken krijgen, is er een periode aangebroken waarin binnenlandse politiek het vertrouwen in internationale samenwerking ondermijnt”, zegt Steiner.

America First

Drie jaar geleden werden de opvolgers van de millenniumdoelen opgesteld door de Verenigde Naties. Een jaar later werd Donald Trump in de VS verkozen tot president, en maakte globalisme plaats voor America First. Het groeiende nationalisme in Europa, de brexit, de toon en de plannen van de nieuwe president van Brazilië, Jair Bolsonaro..., Steiner zegt zeer bezorgd te zijn. “Nationalisme, xenofobie, extremisme, de polarisatie die we zien ontstaan in samenlevingen, het is allemaal diep verontrustend. Het zijn de zaden van conflicten, van crisis, van mogelijk geweld.”

Deze ontwikkelingen zijn het omgekeerde van wat de UNDP sinds 1965 probeert te bereiken en ze belemmeren ook de voortgang van de duurzame ontwikkelingsdoelen. “Ik hoop dat we het debat tussen nationalisme en globalisme spoedig achter ons kunnen laten. Landen kunnen alleen slagen ze als ze in staat zijn om samen te werken. Dat is ook de essentie van de VN.”

Samenwerken dus, en niet alleen tussen landen onderling. Het is ook belangrijk dat overheden, het bedrijfsleven en de financiële sector elkaar vinden. Er zijn de komende jaren namelijk biljoenen dollars aan investeringen nodig. “Bijvoorbeeld om Afrika, waar in 2050 twee miljard mensen leven, toegang te bieden tot schone energie. Geen land kan zulke projecten zelf financieren. Europa heeft veel expertise op dit terrein en ik hoop dat bedrijven en financiële instellingen de kansen zien. Energie levert rendement op.”

Spaargeld kwijt

Een ander voorbeeld raakte een kerntaak van de UNDP, armoedebestrijding. “Het aantal mensen dat in extreme armoede leeft is afgenomen tot 650 miljoen. Maar 800 miljoen mensen lopen het risico om weer terug te vallen. Dat overkomt veertig procent van de mensen die aan armoede zijn ontsnapt. Als een vader of kind ziek wordt, en het gezin geen ziektekostenverzekering heeft, kan het in een klap zijn spaargeld kwijt zijn of in de schulden belanden. Daarom werken we nu samen met verzekeraars. Zij kunnen oplossingen aandragen. Zij hebben die honderden miljoenen armen nooit als potentiële klant gezien.”

De samenwerking tussen bedrijven en overheid is niet nieuw, zegt Steiner. In de geschiedenis wordt vooruitgang vaak gedreven door het samengaan van ondernemerschap en overheidsbeleid. Met als extra ingrediënten nog wat creativiteit en intuïtie. “De eerste mens op de maan is daar niet gekomen doordat bedrijven bedachten dat het aardig was om mensen in een raket te transporteren. Of kijk naar het internet. Veel bloeiende private ondernemingen zijn eigenlijk gebouwd op de fundatie van een ondernemende staat. Een land dat vooruit wil komen en besluit om te investeren in industrialisatie of kunstmatige intelligentie.”

In de slimme interactie tussen deze verschillende krachten, overheid en zakenleven, kunnen we oplossingen vinden, zegt Steiner. “En er is haast bij, want we verliezen de race tegen de klok. Vooral wat het klimaat betreft.”

Eigen belang

Landen zijn meer aan hun eigen belangen gaan denken. En de overheid heeft het bedrijfsleven nodig om grote doelen te bereiken. Deze twee thema’s die Steiner aansnijdt, komen ook terug in het Nederlandse ontwikkelingsbeleid. Minister Kaag schreef in haar beleidsnota bijvoorbeeld dat ontwikkelingswerk in West-Afrika ervoor moet zorgen dat de migratie naar Europa afneemt. En Nederlandse bedrijven moeten geld verdienen met de aanpak van het klimaatprobleem. Wat vindt Steiner ervan dat ontwikkelingswerk zo nadrukkelijk met eigen belangen wordt verweven? Is dat ethisch correct?

“Ontwikkelingssamenwerking richt zich in eerste instantie op armoedebestrijding en het kansen creëren voor de minst ontwikkelde landen. Ik denk dat maar weinigen zullen voorstellen om daar commerciële winst mee te maken. Het gaat om solidariteit. Hetzelfde principe waardoor de Europese Unie als geheel kan groeien. Of denk aan de Amerikaanse steun voor Europa na de Tweede Wereldoorlog, het Marshallplan. Daar speelden toen ook rationele overwegingen mee. ‘Kijk, als we Europa nu niet helpen, krijgen we later last van ze.’”

“Wat migratie betreft, is het zo dat Europa met zichzelf worstelt. Het is belangrijk om dat te beseffen. In de bevolking zijn bepaalde zorgen of sentimenten aanwezig en een politicus kan die niet negeren. Hij moet daar iets mee. Migratie tegengaan door in de landen van herkomst de diepere oorzaken ervan weg te nemen - de uitzichtloosheid, het gebrek aan overheidsdiensten, banen of onderwijs - is daarom legitiem. Help een land zich te ontwikkelen. Dan zul je vervolgens zien dat de migratie afneemt.”

“Maar zodra het alleen nog over migratie gaat, en de rest ondersneeuwt, riskeren we dat we het hele punt van ontwikkelingssamenwerking missen. Dan kan ze haar legitimiteit verliezen.”

Achim Steiner

De Duits-Braziliaanse Achim Steiner (57) geeft sinds vorig jaar leiding aan de United Nations Development Programme. Dit is de grootste ontwikkelingsorganisatie van de Verenigde Naties met een jaarlijkse begroting van 5 miljard dollar. UNDP heeft veel taken, waarvan armoedebestrijding de belangrijkste is. Verder werkt de organisatie aan sterkere, weerbare samenlevingen en helpt ze bij wederopbouw. Steiner was van 2006 tot 2016 de baas van de milieu-organisatie van de VN, UNEP, en daarom nauw betrokken bij het klimaatakkoord van Parijs.

Lees ook: 

Ontwikkelingshulp moet voortaan migratie en terreur voorkomen

Als Afrikanen perspectief krijgen, stappen ze minder snel in een bootje, zegt minister Sigrid Kaag van ontwikkelingssamenwerking.

Gerda Verburg bestrijdt ondervoeding, zonder ook maar een cent uit te delen

Oud-politica Gerda Verburg strijdt namens de Verenigde Naties tegen ondervoeding. De politiek leiders op wie ze zich richt, krijgengeen geld maar advies.