Direct naar artikelinhoud

Wordt racisme het nieuwe normaal?

Aan de Erasmusbrug hangt tijdens de Sinterklaasintocht een spandoek met de tekst Zwarte Piet is racisme. Precies onder dat spandoek deelden zwartgeschminkte leden van anti-islambeweging Pegida snoepgoed uit. ANP GINOPRESSBeeld ANP

Hoewel strafbaar, binnen bepaalde subculturen is discriminatie gangbaar. Hoe te voorkomen dat racisme het nieuwe normaal wordt?

Wie racisme wil bestrijden, moet de sociale norm veranderen. Want hoe meer het idee bestaat dat het normaal is, hoe meer mensen zelf discriminerende uitingen zullen doen, zegt Hanneke Felten van het Kennisplatform Integratie & Samenleving. “Het kan goed zijn dat een groot deel van de mensen die zich afgelopen weekend discriminerend uitlieten, niet eens beseffen dat dat niet mag.”

De kans is dus groot dat mensen het veel voorbij zien komen en gaan denken dat het normaal is
Hanneke Felten, Kennisplatform Integratie & Samenleving

Wat je normaal vindt, hangt sterk af van de subcultuur waarbij je hoort. Bij de verschillende intochten van Sinterklaas waren het vooral voetbalhooligans die zich dreigend en discriminerend tegen de anti-zwartepietdemonstranten keerden. Het is een bekend gegeven dat een groot deel van de discriminatiezaken die het Openbaar Ministerie afhandelt, zich op of rond sportevenementen afspelen – in 2017 ging het om 42 procent van de 144 dossiers. Mogelijk stonden er in verschillende gemeenten dus groepen demonstranten voor wie racisme en seksisme gewoon is. 

Toch moeten er bij de intochten ook genoeg omstanders zijn geweest. Zij staan erbij en kijken ernaar. Die groep is – samen met de mensen die online hun goedkeuring uiten over het gedrag van de hooligans – ook problematisch, stelt Felten. “Ze kunnen ervoor zorgen dat de sociale normen verschuiven. Mogelijk laat afgelopen weekend zien dat dat al zo is.” Dat verschuiven van de norm komt volgens haar mogelijk door sociale media. “Daar worden meer openlijk racistische uitingen gedaan. De kans is dus groot dat mensen het veel voorbij zien komen en gaan denken dat het normaal is.”

Trend

Rob Witte van antidiscriminatiebureau Radar ziet afgelopen weekend als onderdeel van een trend om onder de vlag van vrijheid van meningsuiting alles maar te roepen. “Ik denk dat die trend zo’n vijftien jaar geleden is ingezet. Al gaat wat ik afgelopen weekend heb gezien, wel een paar stappen verder. Onder het mom van inhoudelijke motieven zijn dreigende racistische en seksistische verwensingen en kreten uitgebraakt. Het doet me afvragen bij welke stap hiertegen collectieve weerstand geboden gaat worden.”

Te beginnen bij de politiek. Die zou zich duidelijk moeten uitspreken, stelt Witte. “Los van je mening in het inhoudelijke debat rond Zwarte Piet.” Maar ook de politie had een signaal kunnen afgeven door direct in te grijpen. “De focus lag afgelopen weekend vooral op het handhaven van de openbare orde en veiligheid. Dat neem ik de individuele agent niet kwalijk, die was vooral bezig met het uit elkaar houden van de groepen demonstranten. Maar wat er ondertussen geroepen werd richting mensen die gebruik maakten van hun demonstratierecht, dat zijn ook misdrijven.”

De overheid kan wel degelijk een norm stellen, zegt ook Felten. Zo wil het kabinet de straffen voor haatzaaien verhogen. Daar zou een afschrikwekkende werking vanuit gaan, al hangt dat ook van de pakkans af. Misschien nog wel belangrijker is het signaal dat ermee wordt afgegeven, aldus Felten:  dit gedrag wordt afgekeurd. 

Rolmodellen

Daarnaast onderstreept zij het belang van rolmodellen. “Als voetballers zich steviger uitspreken tegen racisme, of bepaalde BN’ers of politici, dan kunnen ze de sociale norm de goede richting in duwen. Media kunnen hen een platform bieden.” 

Het is wel van belang wie dat zegt, benadrukt ze. “Afgelopen weekend zag ik op Facebook een filmpje van Jesse Klaver van GroenLinks die de gebeurtenissen rond de sinterklaasintochten veroordeelde. Dat is heel belangrijk voor een bepaalde groep mensen, maar ik verwacht niet dat de groep hooligans zich aangesproken voelt. Het is belangrijk dat het leiders uit de groep zelf zijn, of hun rolmodellen die zich ertegen gaan uitspreken.” 

Volgens Felten kan afgelopen weekend ook een kantelpunt zijn. “Als het beeld ontstaat dat het vooral neo-nazi’s zijn of voetbalhooligans die zich racistisch gedragen, dan zou het kunnen zijn dat veel mensen denken: daar wil ik me niet mee vereenzelvigen. Daardoor wordt racisme juist weer minder normaal. Het moet nog blijken hoor, maar ook dat kan een uitkomst van afgelopen weekend zijn.”

Niemand gearresteerd voor discriminatie

Van de meer dan vijftig mensen die afgelopen weekend werden aangehouden rond sinterklaasintochten in Tilburg, Eindhoven en Rotterdam, wordt niemand verdacht van discriminatie. Dat terwijl er wel signalen zijn dat er racistische uitingen zijn gedaan door groepen die zich tegen anti-zwartepietbetogers keerden. 

Alleen in Eindhoven, waar zes personen werden gearresteerd, wordt er door de politie onderzoek gedaan naar de discriminerende en racistische teksten die zijn gescandeerd. Een video op internet waarin teksten als ‘hoer van de zwarten’ en ‘vuile kutneger’ duidelijk te horen zijn, komt uit Eindhoven.

De politie heeft beelden verzameld, waar volgens een woordvoerder ‘genoeg op te zien en te horen is’. Het onderzoek loopt, nog niemand is aangehouden voor wat er op de video te zien is. 

In Tilburg, met 48 arrestaties koploper, speelt discriminatie geen rol in het onderzoek. De mensen die zijn gearresteerd – allemaal pro-Zwarte Piet demonstranten – hebben een boete gekregen voor uitdagend gedrag dat leidt tot wanordelijkheden.

Ook in Rotterdam gaat het alleen om verdenkingen van mishandeling of openbare geweldpleging en het verstoren van een demonstratie.

Volgens de politie-eenheden in de betrokken regio’s zijn er geen aangiftes gedaan van discriminatie. In Eindhoven is de politie nog in gesprek met mensen die mogelijk aangifte gaan doen. “De afspraken daarvoor zijn ingepland”, aldus de politiewoordvoerder.

Het anti-discriminatiebureau Radar heeft een paar telefoontjes gehad van bezorgde burgers. “Maar het is niet zo dat de telefoon roodgloeiend staat”, laat de organisatie weten. 

Overigens is een aangifte of melding niet noodzakelijk om discriminatie te vervolgen, benadrukt het Openbaar Ministerie. Een melding van een burger – zeker als die wordt ondersteund door beelden – of een agent die de uitingen hoort, kunnen genoeg aanleiding geven voor een strafrechtelijk onderzoek. 

Lees ook:

Kritiek op Rutte wegens ‘magere’ reactie op rellen intocht

GroenLinks, SP en Denk verwijten premier Rutte een ‘gebrek aan leiderschap’ in de Zwarte Piet-discussie. Deze partijen willen een nationale dialoog over het Sinterklaasfeest, geïnitieerd door de politiek, omdat de samenleving er niet uitkomt.