Een gekozen burgemeester staat niet boven de partijen

Deze week baant de Eerste Kamer de weg voor ‘de gekozen burgemeester’ door de benoeming uit de Grondwet te halen. Voor de bevordering en handhaving van de integriteit in het openbaar bestuur is een door de burgers gekozen burgemeester echter geen goed idee.

Een burgemeester is als voorzitter van zowel het college van B & W als – meestal – van de gemeenteraad de vertrouwenspersoon tot wie de leden zich kunnen richten bij een integriteitsprobleem. Ook burgers zien de burgemeester veelal als een vertrouwenspersoon tot wie zij zich kunnen richten bij een vermeende integriteitskwestie. Kortom: de burgemeester is de centrale figuur binnen de gemeentelijke organisatie als het gaat om integriteit.

Deze ervaring is noodzakelijk

Wil een burgemeester leiding kunnen geven aan het proces dat het risico op integriteitsincidenten verkleint, of beter nog, leiding kunnen geven aan het bouwen van een organisatie waar alle betrokkenen veilig en plezierig werken, dan dient hij of zij ervaring te hebben op de volgende drie gebieden:

1. Ervaring in het geven van leiding aan een politiek gevoelige en deels politieke organisatie. Een ervaring die essentieel is indien je de organisatie sterker wil maken op het terrein van integriteit.

2. Kennis van de juridische context van een gemeentelijke organisatie: bestuursrecht, Wet Openbaarheid Bestuur, gemeentewet etcetera.

3. Kennis van en ervaring met het moeilijke begrip integriteit, met integriteitsbeleid, met het levend houden van integriteit in een organisatie, met het tijdig spotten van een integriteitskwestie, met het ontwikkelen van mores in het college met betrekking tot declaraties, enzovoort.

Nu is het zo dat burgemeesters een carrière doorlopen, van bestuurder of gemeentesecretaris naar de functie van burgemeester bij een kleinere gemeente, vervolgens promotie naar een grotere gemeente. Na een niet onsuccesvolle benoemingsperiode vallen de onhandigen en niet getalenteerden af. De goede schoppen het ver, onderweg bijgeschaafd door middel van burgemeestersconferenties, dilemmatrainingen en speeches bij de eedaflegging.

Gezag en acceptatie spelen een rol

Van groot belang is dat de eerstverantwoordelijke voor integriteit – met name in crisissituaties – boven de partijen staat. Bij integriteitskwesties gaat het vaak om grensgevallen, om zaken die niet helder omschreven zijn in wetten en regels. Gezag en acceptatie spelen dan een rol. Een voorwaarde is dan dat betrokkenen de burgemeester niet verdenken van partijbelangen. Hij of zij dient boven de partijen te staan. Niet voor niets wordt dat in het huidige systeem van belang geacht.

Lees ook: de kwestie in kaart over de gekozen burgemeester

Een rechtstreeks gekozen burgemeester – bijvoorbeeld de meest welbespraakte politicus van de gemeente, een populaire kroegbaas, een volksmenner of ‘one issue man’, iemand die gesponsord wordt door machtsdenkers – mist de achtergrond om als boegbeeld en als algemeen geaccepteerde voorganger te kunnen dienen als het gaat om integriteitskwesties in het openbaar bestuur.

Aan bovengenoemde argumenten kan nog een belangrijke toegevoegd worden: de georganiseerde criminaliteit kan er met een beperkt budget voor zorgen dat een gewenste kandidaat de verkiezing wint. Die persoon zal geen crimineel zijn, maar wel iemand die sterk onder invloed staat van personen die geen belang hebben bij een integere samenleving.

Een tussenoplossing zou kunnen zijn dat de sollicitatieprocedure min of meer blijft zoals die thans is, maar dat de burgers kunnen kiezen uit enkele voorgedragen kandidaten.