Direct naar artikelinhoud

Recht op demonstratie staat onder druk in Nederland

Demonstranten bij de intocht van Sinterklaas in Eindhoven.Beeld ANP, Rob Engelaar

Weer was er onrust bij de intocht van Sinterklaas. Verdedig het grondrecht op demonstreren, stellen juristen.

De demonstratievrijheid is dit jaar opnieuw de grote verliezer van de intocht, concludeert Michiel Bot, rechtsonderzoeker aan de Universiteit van Tilburg. Vorig jaar verhinderde een groep Friezen met een snelwegblokkade dat de activisten de landelijke intocht in Dokkum bereikten. “Een aanfluiting. Het recht om te demonstreren is een grondrecht. Dat mag iedereen, je hebt geen vergunning nodig en er zijn maar een paar uitzonderingen: gevaar op wanordelijkheden en strafbare feiten. Als daarvan dit weekeinde al sprake was, lijkt dat vooral van de andere partij te komen.”

Je zegt ook niet dat Nederlandse tegenstanders van Poetin het hele jaar kunnen demonstreren behalve als hij hier op bezoek komt
Berend Roorda, universitair docent Groningen

Het Sinterklaasweekeinde begint al afgelopen vrijdagmiddag met de oproep van Mark Rutte om de discussie over Zwarte Piet ‘kalm, waardig en respectvol’ te voeren. En op een passend moment. “Dus niet tijdens deze feestdagen.”

Honderd aanhangers van de harde kern van voetbalclub PSV belagen zaterdag in Eindhoven de activisten van Kick Out Zwarte Piet met eieren en bierblikjes. Zes supporters worden gearresteerd en justitie opent een strafonderzoek. “De grens is overschreden”, zegt burgemeester John Jorritsma.

Twee jaar geleden werden beide kampen in Rotterdam ten onrechte beroofd van hun demonstratierecht, concludeerde de Groningse universitair docent Berend Roorda al eerder. Dit jaar waren mensen uit het ‘pro-kamp’ uit op het verhinderen van een demonstratie van de tegenpartij. Roorda: “Zij hebben uiteraard het recht hun eigen mening te laten horen, in een tegendemonstratie. Anderen verhinderen hun grondrecht uit te oefenen, dat kan echter niet.”

Vrije meningsuiting

Het argument dat de activisten op andere tijdstippen moeten demonstreren, gaat volgens Roorda niet op. “Je zegt ook niet dat Nederlandse tegenstanders van Poetin het hele jaar kunnen demonstreren behalve als hij hier op bezoek komt.”

Roorda noemt het ‘zorgelijk’ dat een meerderheid van de Nederlanders in een enquête van het College voor de Rechten van de Mens de demonstraties tegen Zwarte Piet ‘onacceptabel’ noemde. “Men staat positief tegenover vrije meningsuiting en demonstratierecht, maar laten het er van afhangen of men het ermee eens is. Zo werkt een grondrecht niet.” Het debat is dit jaar verschoven van Zwarte Piet naar de vraag of men mag demonstreren, signaleert Roorda.

De incidenten zijn niet goed, maar de winst kan zijn dat er meer bewustwording komt over deze zaak
Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar sociale verandering en conflict, VU Amsterdam

In Rotterdam verlaten de anti-Piet-activisten afgelopen zaterdag het vak dat de burgemeester heeft toegewezen om vervolgens aan de voet van de Erasmusbrug te worden belaagd door tegenstanders. Elders in het land houden agenten en de ME de partijen uit elkaar, en volgen ook arrestaties. Of houden de activisten geen demonstratie uit angst voor hun veiligheid.

Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar sociale verandering en conflict aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, wijst erop dat de ‘blokkeerfriezen’ tien dagen geleden een taakstraf kregen omdat ze de activisten belemmerden. “Daar is het demonstratierecht beschermd.”

Beide kanten laten hun stem ­horen en het pro-Pietenkamp doet dat vaker spontaan, zegt Van Stekelenburg. “Men haat elkaar, maar dat kan na een tijdje ook weer wegzakken. De incidenten zijn niet goed, maar de winst kan zijn dat er meer bewustwording komt over deze zaak.”

Minister Ferd Grapperhaus (justitie en veiligheid) veroordeelde de incidenten gisteren. “Dit hoort niet in onze samenleving.” Hij herhaalde Rutte’s oproep niet te protesteren tijdens de intocht.

Michiel Bot begrijpt die keuze niet. “Als het kabinet hier al een positie moet innemen, dan zou dat er eerder op moeten neerkomen dat men demonstraties juist goed mogelijk moet maken. Het is de taak van de overheid grondrechten te waarborgen.”

Lees ook:

Onrust bij intocht van de Sint: angst, woede en een strafrechtelijk onderzoek

Tijdens de intocht van de goedheiligman in Rotterdam liep de spanning zaterdag hoog op, net als elders in het land. Een fysieke confrontatie tussen voor- en tegenstanders van Zwarte Piet bleef uit door ingrijpen van de politie.