Arabische journalisten leven in angst: ‘Na Khashoggi kan ik de volgende zijn’
Na de moord op Khashoggi vrezen meer journalisten uit de Arabische wereld voor hun leven. Zij zien Erdogan als beschermheer.
Een man met zwarte lakschoenen snelt over het Taksimplein in Istanbul. De koude novemberregen druipt over zijn donkere jas. Voorbijgangers staren hem na in de avondschemering. “Ik ga nog altijd zonder beveiliging over straat”, grijnst Moataz Matar. “Alleen God bepaalt wanneer ik vermoord word.”
Hij stapt de warmte van een Jemenitisch restaurant binnen. Nog voordat zijn gekruide lamsvlees is opgediend, wordt Matar omringd door zijn bewonderaars. Een groep vluchtelingen uit Syrië. Een student uit Jordanië. Een oude man uit Koeweit. Iedereen wil een selfie.
“Ik ben geen filmster of voetballer”, benadrukt Matar, terwijl hij de zoveelste foto neemt met een groepje Marokkaanse vrouwen. “Het gaat deze mensen niet om mij, maar om wat ik vertegenwoordig. Zij dromen van vrijheid, ik geef hun een stem.”
1,4 miljard bezoekers
Moataz Matar is een van de bekendste journalisten van de Arabische wereld. Vanuit een televisiestudio van het Egyptische kanaal Al-Sharq in Istanbul spuwt hij iedere dag op de regimes in de regio. Trots laat hij zijn facebookpagina zien. “Meer dan 1,4 miljard bezoekers in anderhalf jaar! Mijn programma trekt meer kijkers dan de talkshows van Al Jazeera.”
Eind 2013 besloot de Egyptenaar Matar zijn geboorteland te verlaten. Sinds de staatsgreep van generaal Sisi eerder dat jaar werden politieke tegenstanders massaal opgepakt. Maar in Turkije kan de journalist zijn gang gaan.“Ik heb niet eens een paspoort!”, lacht hij. “De Turkse autoriteiten doen er niet moeilijk over. Al bijna vijf jaar lang kan ik hier iedere dag live mijn verhaal doen. Dat is een wonder.”
Ineens was daar de moord op Jamal Khashoggi in het Saudische consulaat in Istanbul. Matar voelde hoe dichtbij het gevaar was. “Khashoggi was een vriend van me”, vertelt hij. “Hij zat vlak voor zijn dood nog bij mij in de studio. Net als hij ben ik journalist. Net als hij heb ik kritiek op het bondgenootschap tussen Saoedi-Arabië, Egypte en de Emiraten. Ik zou zomaar de volgende kunnen zijn.”
Bedreigd
Die uitspraak is niet overdreven. Een paar weken voor de moord op Khashoggi riep een Egyptische tv-presentator zijn kijkers op om Matar te doden. Op Instagram en Facebook ontvangt hij voortdurend bedreigingen. “Het zijn nepaccounts van de Egyptische geheime dienst”, stelt Matar. “Ze zeggen dat ze me komen halen met een bodybag.”
De Egyptenaar rekent op Turkije voor zijn bescherming. “Natuurlijk willen Egypte en Saudi-Arabië dat ik word uitgeleverd, maar daar gaat Erdogan niet op in. Hij is als koning Najashi, die in de tijd van de Profeet onderdak bood aan vervolgde moslims. Erdogan is de nieuwe leider van de islamitische wereld.”
Dat is precies het beeld dat de Turkse president wil uitstralen. Na het mislukken van de Arabische lente bood hij een veilige haven aan duizenden Arabische journalisten en dissidenten. Het is een niet te onderschatten vorm van soft power: hoewel Erdogan zijn eigen critici laat vervolgen, wordt hij in grote delen de Arabische wereld nog altijd gezien als een democratische held.
Contrarevolutie
Recht daartegenover staat volgens Matar de Saudische kroonprins Mohammed bin Salman, als leider van de ‘contrarevolutie’. Hij steunde de staatsgreep in Egypte en begon een oorlog tegen opstandelingen in Jemen. “Met wapens uit het Westen!”, voegt Matar daar aan toe. Hij wijst op de foto’s van Jemenitische dorpjes aan de muren van het restaurant. “Dat is waar die bommen ontploffen.”
Volgens Matar is de moord op Khashoggi niet los te zien van de Saudische hoogmoed en het falen van de Arabische lente. Veel Turken delen die lezing. Tijdens de symbolische uitvaart van Khashoggi in Istanbul afgelopen vrijdag stonden Turkse parlementariërs en Arabische oppositieleiders samen te bidden. “Khashoggi is niet de enige die is verstikt”, zei één van de Turkse sprekers. “Jemen stikt. Syrië stikt. Palestina stikt. Laat Khashoggi’s verstikking de laatste zijn.”
Dat is ook de onbevangen hoop van Matar. Hij vergelijkt zijn vermoorde vriend met Mohamed Bouazizi, de Tunesiër wiens zelfverbranding eind 2010 de Arabische lente aankondigde. “Khashoggi zal het gezicht worden van de tweede revolutie”, beweert Matar stellig.
Maar voorlopig zit hij vast in Turkije. In Egypte is Matar veroordeeld tot 26 jaar gevangenisstraf. Onlangs begon de politie aan zijn familie. “Ze hebben mijn broer opgepakt om de druk op mij op te voeren. Sindsdien spreken veel familieleden niet meer met me.”
“Terugkeren is geen optie”, zegt Matar verbeten. “Daarmee zou ik het Egyptische volk verraden. Zij hebben iemand nodig die de waarheid kan vertellen.” Gevraagd of die taak echt zwaarder weegt dan zijn eigen familie valt de journalist voor het eerst stil. Dan herstelt hij zich. “In het Arabisch hebben we een mooi gezegde: wie de waarheid spreekt, blijft alleen over.”
Lees ook:
‘CIA denkt dat kroonprins Salman achter moord op Khashoggi zit’
De Saudische kroonprins Mohammed bin Salman heeft opdracht gegeven tot de moord op journalist Jamal Khashoggi. Volgens de Washington Post is dat de conclusie van de Amerikaanse veiligheidsdienst CIA.