Televisiepresentator Arjen Lubach haalde nucleaire energie twee weken geleden in zijn programma "uit de taboesfeer". VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff zag zijn kans schoon om een lans te breken voor kernenergie. De media haakten in en het debat bereikte menig koffieautomaat en keukentafel in Nederland.
Klimaatwetenschappers van de Verenigde Naties concludeerden in een onlangs verschenen klimaatrapport (pdf) dat de temperatuur op aarde tussen 2030 en 2050 verder zal stijgen. Zonder drastische afname van de CO2-uitstoot zal de aarde dan spoedig 1,5 graad zijn opgewarmd ten opzichte van de pre-industriële periode.
De onderzoekers hebben berekend wat landen moeten doen om het bij die 1,5 graden te houden, omdat de gevolgen bij een grotere temperatuurstijging desastreus zijn. En inderdaad, in deze modellen gaat kernenergie een grotere rol spelen om van onze kolen-, gas- en olieverslaving af te komen.
Klimaatwetenschappers over de hele wereld, die samen het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) vormen, werkten aan het VN-rapport. Het onderzoek was een wens van de 195 landen die in 2015 het klimaatakkoord van Parijs tekenden.
In het rapport schetst het IPCC vier sterk uiteenlopende scenario's voor een CO2-neutrale wereld in 2050. De scenario's zijn afhankelijk van de mondiale vraag naar energie. Het VN-panel berekent in al die gevallen dat het gebruik van nucleaire energie de komende veertig jaar sterk zal groeien, van 98 procent tot 500 procent ten opzichte van 2010.
Daarnaast moet de wereld volgens de onderzoekers inzetten op hernieuwbare energiebronnen, zoals bijvoorbeeld wind- en zonne-energie, maar ook op CO2-opslag, biomassa en andere alternatieve energiebronnen. En uitstoot van schadelijke stoffen door grote industrieën en bijvoorbeeld auto's moet drastisch omlaag.
Wereldleiders vieren dat een akkoord is bereikt op de klimaattop in Parijs in 2015 (Foto: AFP)
Jaarlijks sterven veel meer mensen door luchtvervuiling
Kerncentrales kunnen in potentie een invloedrijke rol spelen. Bij het opwekken van kernenergie komt geen CO2 vrij, het is een constante energiebron en kerncentrales hebben een hoge leveringszekerheid.
Meerdere studies tonen aan dat gebruik van kernenergie in plaats van fossiele brandstof wereldwijd veel gezondheidsklachten en doden gerelateerd aan luchtvervuiling voorkomt. Daarnaast is het risico op een kernramp zoals die met de reactoren in Tsjernobyl en Fukushima heel klein. Bovendien zijn moderne reactoren veel veiliger dan die in Oekraïne en Japan waren.
André Faaij, hoogleraar Energie Systeem Analyse aan de Rijksuniversiteit Groningen, onderschrijft de genoemde voordelen van kernenergie. "Op het fragment van Lubach is een hoop aan te merken, maar het is absoluut waar dat de gevaren van kernenergie relatief klein zijn. Jaarlijks sterven veel meer mensen aan de gevolgen van luchtvervuiling door kolencentrales."
'Met alleen wind- of zonne-energie gaat het niet lukken'
"Nieuwe energiebronnen moeten de sterk groeiende vraag naar energie en tegelijk fossiele brandstoffen vervangen. Het doel van 1,5 graden haal je alleen als de CO2-uitstoot mondiaal in een ongekend tempo naar beneden gaat. Met alleen wind- of zonne-energie gaat dat niet lukken", zegt Faaij, die zichzelf sinds 1 november wetenschappelijk directeur bij ECN part of TNO, het grootste onderzoekscentrum op het energiegebied in Nederland, mag noemen.
Kernenergie is niet per se nodig. Maar het IPCC stelt dat als je opties als kernenergie, CO2-opslag of biobrandstof schrapt en de klus wil klaren met bijvoorbeeld alleen wind- en zonne-energie, het niet zal lukken. "Het is een en-enverhaal, een of-ofverhaal kunnen we ons niet permitteren. Opties schrappen is duurder om het uiteindelijke doel te bereiken", zegt hij.
Belangrijkste voordelen van kernenergie
- Geen CO2-uitstoot
- Constante energiebron
- Risico's zijn heel klein
- Technologie wordt steeds beter
Beeld dat wereld niet zonder kernenergie kan, is onjuist
Klimaatwetenschapper Detlef van Vuuren leverde namens Nederland een bijdrage aan het laatste IPCC-rapport. Het ontstane beeld dat de wereld niet zonder kernenergie kan om de 1,5 graden te halen, is volgens hem onjuist. "Er is voor gekozen om vier interessante routes te laten zien waarmee je die 1,5 graad kunt halen en in die scenario's neemt nucleaire energie toe." Het klimaatpanel heeft volgens hem juist deze scenario's uitgelicht, omdat ze zo divers en uitlopend zijn. Het aantal berekende scenario's is echter veel groter.
Kernenergie is volgens Van Vuuren geen kwestie van 'moeten'. "Wetenschappers hebben ook meerdere scenario's berekend waarin kernenergie is weggelaten. Je kunt het missen, omdat je de risico's bijvoorbeeld te groot vindt. Het halen van het doel van 1,5 graden wordt dan niet onmogelijk."
"Alleen wordt elektriciteit een klein beetje duurder als je nucleaire energie uitsluit. Lastiger wordt het bijvoorbeeld als landen niet kiezen voor CO2-opslag, energiebesparing of bio-energie. Het halen van het beoogde doel wordt dan vaak onmogelijk."
Van Vuuren vindt het wel een goede zaak als kernenergie uit de taboesfeer raakt. "Het is belangrijk dat we het hebben over de oplossingen van het klimaatprobleem. Landen mogen dan ook de keuze voor kernenergie maken. Het IPCC kijkt vooral naar de technische en economische haalbaarheid, maar zegt niets over de politieke wenselijkheid."
De enige Nederlandse kerncentrale staat in Borssele (Foto: EPZ)
Geen concrete plannen voor tweede kerncentrale in Nederland
De enige Nederlandse kerncentrale staat in Borssele. Er zijn geen concrete plannen voor een tweede kerncentrale, ondanks het charmeoffensief van Dijkhoff. In het Nederlandse Klimaatakkoord is afgesproken om de landelijke CO2-uitstoot in 2030 terug te dringen naar ten minste 49 procent ten opzichte van 1990. Ook in deze plannen komt een nieuwe kerncentrale niet voor.
Volgens Robert Koelemeijer, klimaatonderzoeker bij het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), die de voorstellen van het Klimaatakkoord doorrekende, ligt dat met name aan de factor tijd. "De bouwtijd van een centrale is al gauw tien jaar. Het is niet reëel dat een nieuwe kerncentrale in 2030 operationeel is en om die reden is de optie niet meegenomen."
Voor 2050 kan een nieuwe centrale wel "een denkbare optie" zijn, zegt hij, maar hij wil niet dat het beeld ontstaat dat kernenergie onmisbaar is. "Uit studies blijkt dat het ook zonder kan en er best wat alternatieven zijn, die ook CO2-arm zijn, zoals wind- en zonne-energie, waterstofcentrales of flexibele gascentrales. Anders is het bijvoorbeeld bij het opslaan van CO2. Als je die technologie niet tot je beschikking hebt, wordt het vrijwel onmogelijk om de doelen te halen."
Toch kan de Nederlandse politiek er nog altijd voor kiezen om vol voor kernenergie te gaan, stelt hij. "Je zou er technisch gezien best een aantal kunnen neerzetten. Alleen is de markt ervoor niet gunstig, er is geen enkele partij die er zomaar in wil springen. Dan zou er bijvoorbeeld een subsidieregeling voor kernenergie moeten komen", aldus Koelemeijer.
Belangrijkste nadelen van kernenergie
- Radioactief afval
- Gevolgen bij kernramp zijn kolossaal
- Relatief duur
- Uranium is niet onuitputtelijk
EU-lidstaten verdeeld over kernenergie
De Europese Unie staat niet onwelwillend tegenover meer kernenergie in de toekomst. De Europese Commissie moedigde de lidstaten in 2016 zelfs aan om meer te investeren in kernenergie. Toch zijn de EU-lidstaten verdeeld over het gebruik ervan.
Op dit moment zijn volgens cijfers van het Europese Atoomforum FORATOM 126 kernreactoren operationeel in veertien Europese landen. Kernenergie vertegenwoordigt 26 procent van de totale elektriciteitsproductie van de EU. Op dit moment zijn 4 Europese kerncentrales in aanbouw, nog eens 24 staan op de planning. Tegelijkertijd gaan steeds meer oude centrales dicht. In totaal neemt het aandeel van kernenergie de komende vier decennia relatief licht af in Europa, blijkt uit berekeningen van de Europese Unie.
Frankrijk is op dit moment koploper met 58 kerncentrales. Samen met Zweden, Slowakije en België bestaat de totale elektriciteitsproductie daar voor meer dan de helft uit nucleaire energie. Italië, Portugal, Denemarken en Noorwegen hebben helemaal geen reactoren op hun grondgebied staan.
Duitsland wil af van kernenergie
Tegelijkertijd wil Duitsland in 2022 helemaal van kernenergie af zijn. Over vier jaar moeten alle zeven Duitse kernreactoren die nu nog operationeel zijn hun deuren gesloten hebben. "Een extreme reactie", vindt Faaij. Op het gebied van wind- en zonne-energie zijn ze ongeëvenaard, maar door met kernenergie te stoppen, wordt nu weer veel meer bruinkool gebruikt. In totaal is de CO2-uitstoot niet veranderd."
Volgens Faaij reageerden de Duitsers te emotioneel op de kernramp in Fukushima. "Het was beter geweest als er wat rustiger over na was gedacht."
De opties voor een CO2-vrijere wereld liggen in elk geval op tafel, nu is het aan de wereldpolitiek om te reageren en te kiezen welke weg bewandeld moet worden, een weg met of zonder kernenergie. Volgende maand vindt in Polen de Klimaatconferentie van Katowice plaats. Daar moeten de VN-landen het akkoord van Parijs uit 2015 verder uitwerken.
Feiten en cijfers
- Jaarlijks stoten alle landen samen 42 miljard ton aan CO2 uit, stelt het IPCC. Als de landen aan de doelstelling van Parijs willen voldoen, mogen zij nog ongeveer 600 miljard ton de atmosfeer in pompen. Dat zou dus betekenen dat de grens met het huidige tempo over vijftien jaar is bereikt.
NUjij: Uitgelichte reacties