Het bromt in Nederland, maar niemand weet waarom

Dirk van der Plas (57) noemt het niets minder dan een constante marteling. Hij formuleert bedachtzaam en zachtjes. Dan staat de man met donkergrijs kuifje op van de rode bank in zijn kleine woonkamer en knijpt zijn ogen halfdicht. “Ik hoor het nu heel hard.”

Wat precies? De brom. Voor veruit de meeste Nederlanders klinkt het doodstil hier in het Groningse Saaksum, een pittoresk dorpje met zo’n honderd inwoners en omgeven door ­weiland. Nou ja, vogels hoor je, en op deze ­zonnige dag ook het zachte geritsel van de ­bladeren van zijn walnootboom. Maar Van der Plas heeft de pech daarbovenop een snoeihard laagfrequent geluid te horen.

Lage tonen dus, iets wat zij die het horen als een constante bromtoon omschrijven. “Alsof hier voor de deur een vrachtwagen stationair staat te draaien. En niet minder zacht ook.” Veel van hen voelen de trillingen ook, alsof ze voor een grote luidspreker in een concertzaal staan. “En ik ervaar ook een soort elektrische prikkel tegen mijn oren, alsof iemand er een batterij tegenaan houdt.”

Inmiddels hoort en voelt bijna 10 procent van Nederland het gebrom soms, blijkt uit een rapport dat het RIVM onlangs uitbracht. Dat is veel. Van die mensen ondervindt ongeveer 2 procent ‘ernstige hinder’. En hun aantal groeit, zo toont een inventarisatie van alle meldingen die gemeentes binnenkregen de laatste jaren. Stichting Laagfrequent Geluid, waar Van der Plas voorzitter van is, kreeg vorig jaar 633 meldingen binnen – een record van zijn jonge stichting. Vier op de vijf melders slaapt er slecht door. Zij zijn verspreid over het hele land, al is de problematiek in sommige steden en regio’s groter dan elders.

Duister

Experts tasten nog bijna volledig in het duister over de oorzaken. Soms is er een duidelijke bron, maar vaak registreren zelfs de scherpst afgestelde microfoons helemaal niets. In die gevallen lijken de problemen niet te verklaren met een beter gehoor van mensen als Van der Plas. Daar moet iets anders aan de hand zijn. Ondertussen merken de meeste buren of visite er niets van. Eén buurman hoort het soms, vooral in de winter. Af en toe horen ze de brom tegelijkertijd aanzwellen, als ze samen koffiedrinken.

Het is fijn als er een duidelijke bron is. “We zagen veel casussen langskomen die gewoon te verhelpen waren”, zegt RIVM-onderzoekster Irene van Kamp. “Denk aan een woonschip dat zijn eigen elektriciteit opwekt met een zwaar dreunende dieselmotor. Die kun je dan beter isoleren, en dat kan veel klachten van omwonenden ineens doen verdwijnen.” In andere gevallen is het een warmtepomp waarmee de buren hun stroom opwekken in de tuin, of een cv-ketel die niet goed hangt. “Bij het Zuid-­Hollandse Nesselande bleek wegverkeer de boosdoener.”

Lange geluidsgolven

De pech is dat lage tonen van windmolens, ­fabrieken of snelwegen zich door bijna niets ­laten stoppen. De lange geluidsgolven van lage tonen glijden moeiteloos door geluidswal en muurisolatie, en ook zogeheten ‘stil asfalt’ helpt alleen tegen ‘gewoon’, voor iedereen hoorbaar geluid. Dat maakt dat je soms heel ver moet fietsen om op de bron te stuiten. “En het maakt dat veroorzakers vaak niet weten dat zij mensen zo ver weg verstoren met ­gebrom”, zegt Van Kamp.

Maar vaak lijkt er überhaupt geen bron in de omgeving te zijn en dan begint de wanhoop pas echt. Van der Plas krijgt daar dagelijks mailtjes over. “Soms beginnen die met het woord ‘HELP’. Anderen moeten spontaan ­huilen zodra ze voor het eerst op de site van mijn stichting kijken. Zij zien dat ze niet de enige zijn die het gebrom hoort. Ze beseffen: ‘Ik bén niet gek’.”

Van der Plas en zijn lotgenoten hebben drie problemen. Ten eerste natuurlijk het constante gebeuk in hun oren en lichaam. Maar ook dat de medische wetenschap hun tot op heden geen enkel zicht op oplossingen of uitleg kan bieden. En tot slot het onbegrip van hen die niets horen – de ruime meerderheid van de wereldbevolking.

Want dit probleem beperkt zich niet tot Nederland. In Canada woont biofysicus Glen MacPherson, werkzaam aan de universiteit van British Columbia. Hij heeft zelf last en richtte er een meldpunt voor op: thehum.info (the hum is Engels voor ‘de brom’). Iedereen kan op een wereldkaart precies aangeven waar hij ‘de stationaire vrachtwagen’ hoort. Die ­wereldkaart is inmiddels goed roodgekleurd van iedereen die dat deed. ‘We proberen ­daarmee zo goed mogelijk uit te zoeken wat de geplaagde regio’s gemeen hebben’, mailt MacPherson. ‘Dat antwoord is er nog niet.’

Omdat het dus moeilijk is de bron te ­vinden, en er vaak überhaupt geen geluid ­gemeten wordt, wijst Van der Plas in Saaksum op een andere mogelijke schuldige: straling. “Bijvoorbeeld van telefoonmasten of elektriciteitskabels.” Volgens hem zouden elektro-magnetische velden het binnenoor zo kunnen stimuleren dat iemand geluiden ervaart.

“Ook activeren die velden het brein wellicht op andere plekken, waardoor het gevoel van trilling ontstaat.” Hij wil dat er veel meer onderzoek komt naar straling als veroorzaker van de bromtoon. “Ik weet niet hoe het precies zou moeten werken – ik ben geen wetenschapper. Ik zoek gewoon naar mogelijke oorzaken.” Het zou wel verklaren waarom hij en anderen er in het hele land last van hebben, zegt hij.

Maar volgens MacPherson lijkt elektromagnetische straling geen gemene deler, zegt hij op basis van eigen experimenten. Daarvoor ging hij in een zelfgebouwde ruimte staan die alle straling buitenhield, waarop de brom in zijn oren onverminderd doorzong. Ook de ­Nijmeegse biofysicus Bernhard Englitz heeft vraagtekens bij het stralingidee. “Als straling zo hard staat dat het zenuwen activeert, ­verwacht je dat probleem ook in andere ­organen zoals het oog. Maar daar lijken deze mensen geen last van te hebben.”

Tinnitus

MacPherson houdt rekening met een paar ­mogelijke oorzaken. Misschien zorgt ­ondergrondse activiteit – lang doorzeurende aardbevingen, bijvoorbeeld – voor de gehoorde trillingen. Maar waarschijnlijker lijkt hem iets vergelijkbaars met tinnitus, de hoge piep die beter bekendstaat als oorsuizen. Dat is ‘intern geluid’ dat de hersenen dénken te horen. In de oren van tinnituspatiënten zijn de trilhaartjes beschadigd. Daardoor geven die minder ­signalen door aan de hersenen. Die gaan die leegte dan maar zelf invullen, waardoor het lijkt of er een constante piep aanwezig is.

Ook onderzoeker Englitz oppert dat een deel van de groep een variant van tinnitus zou kunnen hebben. “Door lang in hard en laag ­geluid te staan, beschadigt vooral het gedeelte van het oor dat dat lage geluid registreert. Dan kan het brein dat hiaat aan signalen daaruit zelf gaan inkleuren, waarop de persoon juist die lage toon constant hoort.” Een soort ‘brom-tinnitus’.

MacPherson heeft tegelijkertijd sterke twijfels en kanttekeningen bij zijn meest waarschijnlijke hypothese. De door hard geluid ­veroorzaakte tinnitus is van alle tijden, maar de bromtoon lijkt een recent fenomeen. En ­patiënten die lijden aan zowel tinnitus als de brom stellen dat deze twee totaal verschillend bij ze binnenkomen. Ook Van der Plas zegt vanachter zijn koffie dat zijn brom echt van buiten komt, terwijl hij tijdelijke oorsuis na een hard optreden van binnenuit ervaart.

Hij wil zelfs niets weten van de suggestie dat het iets als tinnitus kan zijn. “Dat leidt de aandacht af van onderzoek naar de echte oorzaken. En ik weet zeker dat het iets anders moet zijn. De bestuursleden van mijn stichting en ik horen de brom soms op dezelfde dagen harder worden. Maar we zitten verspreid over Nederland – Almere, Haarlem, Deventer en ik in Saaksum. Dan kán het dus niet in ons eigen hoofd zitten.” Voor dat laatste heeft ook biofysicus Englitz geen verklaring.

Bij Van der Plas begonnen de problemen op 22 november 2009. “Specifiek, ja. Bijna ­iedereen die er last van heeft, herinnert zich de precieze dag nog dat het begon. Zo intens is het.” Dan begint het zoeken. “Hoofdschakelaar in huis uitdoen, rondjes door de buurt ­fietsen, met de buren praten of zij ook last hebben.”

Al is dat praten voor veel mensen lastig, vervolgt hij. “Ze schamen zich. Zij horen iets waar de rest stilte ervaart. Ook in mijn dorp zullen sommigen me wel voor gekke gerritje hebben uitgemaakt.” Dat is een van de redenen dat zo weinig mensen ervan weten, stelt hij. “Gelukkig komt daar langzaam verandering in. Het helpt dat het RIVM onze problemen erkent.”

Cognitieve gedragstherapie

Niet elke instantie gaat er zo mee om. Gemeentelijke gezondheidsdiensten (ggd’s) handelen meldingen van een bromtoon vaak bot af, vindt Van der Plas. “Ze zeggen: ‘Het uitvoeren van een meting heeft geen zin, er wordt toch geen bron gevonden’. En bieden daarna cognitieve gedragstherapie aan om met de hinder te leren omgaan.” Dat steekt hem enorm. “Ze spreken je vaak belerend toe.”

Het helpt daarbij niet dat laagfrequent ­geluid niet verankerd is in milieuwetgeving. Voor hoger geluid bestaan duidelijke normen, gemeenten kunnen daarop handhaven. Voor het toegestane geluidsniveau van bromtonen bestaat geen bovengrens. Het is daarvoor nog te moeilijk te bepalen bij welke geluidssterkte die schadelijk zijn voor het lichaam.

Van der Plas heeft weinig hoop dat zijn klachten binnenkort verholpen kunnen worden. Hij zit er nu tien jaar chronisch vermoeid door in de ziektewet. Tussen zeven en acht uur gaat hij naar bed, om door de onvaste slaap net zo vermoeid weer wakker te worden. ‘Bij thuiskomst gisteren was de brom loeihard’, mailt hij een dag na het interview. ‘Dat is ­amper te overleven. Het feit dat geen enkele instantie dit oppakt, dat je er dus nergens mee heen kan, is zeer pijnlijk.’

Lees ook:

Gemeenten weten zich geen raad met bromtoon

Drie gemeenten praten met het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) over de bromtoon waar hun inwoners last van hebben.