Hoe een groep azc-bewoners Ter Apel terroriseert

De Irakese broers Hussein en Mustafa Al-Agale zitten liever op een bankje voor de Jumbo dan in het asielzoekerscentrum (azc) van Ter Apel. Met twee chocoladebroodjes, een flesje drinken, een pakje sigaretten en een blauw-witte boodschappentas brengt de 26-jarige tweeling de dag door. Op het azc is het niet goed, zeggen ze in een mix van Engels en het Nederlands dat ze leerden van YouTube-filmpjes. Er wordt gestolen en geschreeuwd, zeggen ze. Bewoners bieden er fietsen te koop aan. Helemaal in de vrijheidsbeperkende locatie waar zij wonen, in afwachting van hun uitzetting naar Irak. "Daar hebben mensen niets te verliezen", zegt Mustafa. "Ze hebben geen respect voor Nederland", aldus Hussein.

De twee mannen zijn niet de enigen in Ter Apel die last hebben van een kleine maar hardnekkige groep asielzoekers die zorgt voor overlast. Winkeliers worden gek van de vele diefstalletjes in het dorp: sokken van de Hema, ondergoed bij de Action, bier bij de Jumbo, sigaretten bij de Aldi. De buschauffeurs van lijn 73, van Ter Apel naar Emmen via het azc, dreigen de halte bij het asielzoekerscentrum over te slaan als er niet snel iets verandert. Ze willen het niet meer: het gemep op de ramen, gespuug, intimiderend gedrag.

Politiestatistieken

In het uiterste zuidoostelijke puntje van de provincie Groningen staat het grootste asielzoekerscentrum van Nederland, met plek voor maximaal tweeduizend mensen. Bijzonder aan dit azc, zo'n vier kilometer van het dorpscentrum, is dat hier behalve een opvanglocatie, een vrijheidsbeperkende locatie voor uitgeprocedeerde asielzoekers en een locatie voor alleenstaande minderjarigen ook het aanmeldcentrum zit van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Dat betekent dat iedereen die in Nederland asiel wil aanvragen eerst naar Ter Apel moet. En dat betekent weer dat alle asielzoekers die opvallend vaak in de politiestatistieken opduiken, de mensen uit veilige landen die amper kans maken op een verblijfsvergunning, een periode in Ter Apel wonen. Die mensen weigeren, zoals de burgemeester van Rotterdam tijdelijk doet, kan de gemeente niet.

Volgens Harry Stuulen, eigenaar van de Jumbo en voorzitter van de ondernemersvereniging van het dorp, loopt het de laatste tijd de spuigaten uit met de overlast. "Het is elke week wel een paar keer raak", zegt hij. Volgens hem zijn het vooral Noord-Afrikanen en Oost-Europeanen die worden betrapt op stelen. "We maken inmiddels al de grap dat we de politie wel op ons personeelsfeest kunnen uitnodigen." Wat hem ook dwars zit: de veelal jonge mannen vallen de caissières soms lastig. "En ik moet wel zorgen dat mijn personeel zich veilig voelt." De beveiliger die sinds kort in de winkel loopt, helpt, maar kan niet alle diefstallen voorkomen.

Economisch belang

Volgens burgemeester Leendert Klaassen van Westerwolde, de gemeente waar Ter Apel onder valt, zijn het vooral jonge mannen uit Algerije, Marokko, Albanië en Georgië die opduiken in de politiestatistieken. Het meest voorkomende vergrijp: winkeldiefstal. Bij nagenoeg alle winkeldiefstallen in de gemeente is de verdachte een bewoner van het azc, blijkt uit een brief die in oktober naar de gemeenteraad ging. Het aantal woninginbraken in de gemeente stijgt, blijkt ook uit die brief, en dat komt vooral doordat bewoners van het azc stelen van andere azc-bewoners.

De ondernemers van Ter Apel hebben afgesproken dat ze van alle diefstallen aangifte doen, hoe klein ook. Anders is het onmogelijk om hun probleem in kaart te brengen. "Maar soms is het echt gênant", zegt Stuulen. "Dan bel ik de politie voor een blikje bier van zestig cent." En dat kost de ondernemer en de politie veel tijd. "Als wij hier iemand aanhouden, moeten we vanwege de veiligheid met twee man op de politie wachten", zegt Stuulen. Het kost de politie vervolgens uren om de aangifte af te handelen.

De politie in de dorp wil niets zeggen over de overlast. "Ik vind er wel iets van", zegt de man die de deur van het bureau open doet nog. Maar hij moet doorverwijzen naar de persvoorlichter van de regio Noord-Nederland. Die zegt dat de politie in 'deze discussie' geen rol wil spelen. De landelijke korpsleiding verwijst naar het ministerie van veiligheid en justitie. Stuulen heeft wel een vermoeden van wat de politieagenten van de overlast in zijn dorp vinden: "Die worden hier ook helemaal gek van".

Voor de gemeenteraad heeft Stuulen bekeken wie hij aanhoudt in zijn winkel: 97 procent was dit jaar een 'veiligelander' uit het azc, 87 procent was een man tussen de 18 en 27 jaar. "Ze zijn altijd in groepjes en er wordt ze geen strobreed in de weg gelegd", zegt hij. "Als ik ze nu aanhoud, worden ze in februari of maart opgeroepen. Maar dan zijn ze allang weer weg. Of ze krijgen een boete, maar die betalen ze niet."

En dat is jammer, zegt hij, want zo brokkelt het draagvlak voor het azc langzaam af. "Van het overgrote deel van de asielzoekers hebben wij helemaal geen last", benadrukt Stuulen. "Ik vergelijk het altijd maar met een stadion: dat zit voor het grootste deel vol met allemaal leuke mensen, en er is een klein vak met hooligans." Daarbij is het azc economisch gezien van groot belang voor het dorp.

In Ter Apel is dan ook geen kwaad woord te horen over het asielzoekerscentrum zelf. "Ik had vroeger een dierenspeciaalzaak, daar werd ook weleens wat gestolen. Was gewoon een junk", zegt Bennie Webers. De man staat te kletsen met dorpsgenoot Bert Schreuder. Zonder het azc is het maar de vraag of de grote Jumbo van het dorp genoeg klanten zou hebben en de opvanglocatie levert, direct en indirect, veel banen op.

Leuke gesprekken

De nabijheid van asielzoekers levert ook best leuke gesprekken op, zegt Martin Witteveen (18) in bus 73. "Dan delen we een blikje cola." Maar hij heeft ook gedoe meegemaakt, zegt hij, net als zijn vriend Joey Alting (18). Mensen die niet willen betalen, gaan schelden, worden uit de bus gezet, gaan op de ramen slaan.

De helft van de incidenten in het openbaar vervoer in de provincies Groningen en Drenthe vindt plaats op deze lijn, blijkt uit cijfers van vervoerder Qbuzz. Buschauffeurs melden alle incidenten die ze als bedreigend ervaren. Dat kan gaan van vervelend gedrag, tot geschreeuw of agressie waar de politie bij moet komen. Bij 13 procent van de 144 incidenten die in 2018 door buschauffeurs van lijn 73 werden gemeld, is de politie gebeld.

Een kleine groep uit het azc is verantwoordelijk voor die incidenten. "Het is een groep van zo'n mannetje of veertig, vijftig", zegt Jaap Franke, voorzitter van de ondernemingsraad van Qbuzz. "Ze willen niet betalen, vertonen asociaal gedrag en vallen passagiers lastig, vooral vrouwelijke passagiers. We hebben nu een lijn getrokken en gezegd: er moet een oplossing komen. De dreiging wordt steeds groter." Volgens hem zijn er al chauffeurs die niet meer op lijn 73 willen werken.

Qbuzz laat sinds kort toezichthouders meerijden op de bussen en deelt camerabeelden met de politie en het Openbaar Ministerie. Dat helpt wel even, zegt Franke, maar is volgens hem geen permanente oplossing. Die moet wat hem betreft uit Den Haag komen. Ter Apel is niet het enige dorp waar een groep asielzoekers zich vervelend gedraagt. Ook Weert heeft er last van, net als Budel, Oisterwijk en Rotterdam. Ook in de azc's zelf hebben bewoners last van specifieke groepen.

Wanneer lijn 73 stopt bij de halte van het azc, stapt een flinke groep passagiers uit: vrouwen met kinderen, mannen die zeulen met tassen en koffers. Een van de mannen blijft in het gangpad staan, staart de buschauffeur aan. De meereizende toezichthouder vraagt of hij hem kan helpen, is hij iets kwijt? Een antwoord blijft uit. Pas als de toezichthouder in beweging komt en naar hem toe loopt, springt de man de bus uit. "U spreekt geen Frans", roept hij nog in het Frans.

De buschauffeur, die zijn naam niet wil geven, bromt wat na. Nu is zijn bus alweer te laat. Ook daar staat lijn 73 bekend om: vaak te laat vanwege gedoe bij de halte van het azc. Maar dit is niet zo erg, hoor, zegt de brommende chauffeur ook. 's Avonds beginnen de echte problemen. Hij is weleens vastgepakt en weet van collega's dat ze soms bang zijn. Hij niet, bezweert hij. Maar nog even en hij en zijn collega's zullen niet meer stoppen bij deze halte.

Burgemeester Klaassen is er veel aan gelegen om dat scenario te voorkomen. "Er zijn veel mensen die baat hebben bij de lijn. Ik ben er wel op gebrand dat die halte openblijft." Maar hij snapt ook hoe vervelend de overlast is. "Dit is een brutale groep. Avonturiers, noem ik ze maar."

Meer zichtbaarheid

Waarom de jonge mannen precies naar Nederland komen, blijft onduidelijk. De politie, het ministerie van veiligheid en justitie en het Centraal orgaan opvang Asielzoekers (Coa) willen er niets over kwijt. Klaassen hoort van het Coa dat sommige mannen elkaar lijken te kennen. "De indruk bestaat dat ze onderling contact hebben. We zien ook groepen die door Europa trekken. Dan krijgen ze hier geen vergunning en gaan ze gewoon weer ergens anders heen."

De burgemeester kan het probleem niet oplossen voor zijn gemeente. Er is wel meer toezicht en handhaving op straat en de gemeenteraad heeft gevraagd om extra politie. Vandaag begint een actieweek van de geüniformeerde diensten. Het komt erop neer dat er meer politie, bijzondere opsporingsambtenaren en blauw van het Coa zelf op straat te zien zullen zijn. "Voor extra zichtbaarheid", aldus de burgemeester.

Maar om de overlast echt op te lossen moeten het nationaal en Europees recht veranderen, zegt Klaassen. Iemand weigeren zonder de asielaanvraag in behandeling te nemen mag niet, iemand preventief opsluiten mag ook niet en iemand lang vastzetten voor het stelen van een blikje bier is ook niet aan de orde. Ook de asielzoekerscentra voor overlastgevende asielzoekers zijn geen oplossing voor het gedoe in Ter Apel. Die twee azc's, waar de regels strenger zijn dan in reguliere azc's, zijn bedoeld voor mensen die veel en langdurig agressief en intimiderend gedrag vertonen. Er moet een dik dossier zijn voor iemand daarnaartoe gebracht kan worden. Op dit moment zitten in de twee azc's nog geen vijftig mensen.

De gemeenteraad van Westerwolde heeft staatssecretaris Harbers, die over asiel gaat, vorige week gevraagd om langs te komen in de raadsvergadering. "Ik zal die uitnodiging overbrengen", zegt Klaassen. "De relatie tussen het azc en het dorp is over het algemeen goed. Maar de irritatie groeit, het ongenoegen groeit. Er moet iets gebeuren."

Veilige landen

Op de lijst met veilige landen staan op dit moment zestig landen, van Albanië tot Zwitserland. De Nederlandse overheid gaat ervan uit dat er in die landen over het algemeen geen sprake is van vervolging, foltering of een onmenselijke behandeling.

De asielaanvragen van mensen uit veilige landen worden versneld afgehandeld; asielzoekers hebben recht op één gesprek met een IND-medewerker. Tenzij de IND daarna reden ziet om de asielaanvraag toch uitgebreid te bestuderen, moeten de asielzoekers het land verlaten. De lijst met veilige landen wordt regelmatig geactualiseerd.

Lees ook:

Strafcorvee voor asielzoeker die in AZC de fout in gaat

Asielzoekers die in de opvang in het Groningse Ter Apel verblijven en een strafbaar feit plegen op het terrein of erbuiten, kunnen vanaf afgelopen januari een alternatieve straf opgelegd krijgen. Deze ‘Taakstraf Op Locatie’ (TOL) moet herhaling voorkomen.

Burgemeesters worstelen met raddraaiende asielzoekers uit veilige landen

Burgemeester van Weert Jos Heijmans heeft kritiek op zijn Rotterdamse collega Ahmed Aboutaleb, omdat die asielzoekers uit veilige landen weert uit zijn stad. Heijmans, die net als Aboutaleb te maken heeft met overlastgevende asielzoekers, vreest voor een waterbedeffect.