Direct naar artikelinhoud
Boekrecensie

‘Groene leugens’ is een onthutsende opsomming van de ravage die ontstaat door goede, groene bedoelingen

Omslag ‘Groene leugens. Duurzaamheid als verkooptruc’

In ‘Groene leugens’ toont de Duitse journaliste Kathrin Hartmann hoe het kapitalisme zich in stand houdt door uitbuiting van mens en milieu, en er weinig verandert.

Het kopen van producten met een duurzaamheidskeurmerk heeft geen zin, stelt de Duitse journaliste Kathrin Hartmann in haar boek ‘Groene Leugens: duurzaamheid als verkooptruc’. Integendeel: het houdt een neokoloniaal systeem in stand waarin gebieden aan de andere kant van de wereld worden geplunderd om de leefstijl van inwoners van rijke landen te handhaven.

Greenwashing, het zich duurzamer voordoen dan in werkelijkheid het geval is, is volgens Hartmann de norm geworden voor multinationals

Hartmanns boek is de uitgebreide versie van de documentaire ‘The Green Lie’, die ze met de Oostenrijkse regisseur Werner Boote maakte. Lichtvoetig of gezellig wordt het nergens. De journaliste raapt hompen teer aan de kust van de Golf van Mexico die daar nog dagelijks aanspoelen als gevolg van de olieramp in 2010. Ze praat met slachtoffers van ongecontroleerde boskap en corruptie op palmolieplantages in Indonesië en reist af naar Brazilië waar de inheemse bevolking probeert haar geroofde land terug te krijgen van de eigenaren van sojaplantages en veebedrijven.

Mythe van duurzame groei

Greenwashing, het zich duurzamer voordoen dan in werkelijkheid het geval is, is volgens Hartmann de norm geworden voor multinationals. Samen met overheden en actiegroepen voeden ze de mythe van duurzame groei. Consumenten slikken die mythe voor zoete koek, zodat ze op de huidige voet door kunnen kopen. Daarbij wordt de waarheid geweld aan gedaan.

Hoewel BP zegt dat de olie in de Golf van Mexico is opgeruimd, schatten wetenschappers dat hoogstens 20 tot 30 procent van de gelekte olie kan zijn verwijderd. Dat komt onder andere doordat BP massaal het schadelijke verdunningsmiddel Corexit gebruikte. Reddingswerkers die ermee in aanraking kwamen, kregen van het bedrijf geen beschermende kleding, omdat het een verkeerde indruk in de media zou wekken. Velen van hen zijn inmiddels ziek en leven van een uitkering.

Hoewel BP zegt dat de olie in de Golf van Mexico is opgeruimd, schatten wetenschappers dat hoogstens 20 tot 30 procent van de gelekte olie kan zijn verwijderd

Vervolgens maakt Hartmann de schaal, complexiteit en systematische legitimering van de verdraaiingstechnieken aannemelijk. Na de ramp kocht BP zoekwoorden in bij Google om de informatiestroom te controleren. Het weerde journalisten uit het rampgebied en maakte het hun onmogelijk met kustwacht en reddingswerkers te spreken. Tien jaar eerder had reclamebureau Ogilvy&Mather een prijs gekregen voor de transformatie van de merkidentiteit van ‘British Petroleum’ naar ‘Beyond Petroleum’. Dat BP het toch al verwaarloosbare bedrijfsonderdeel in hernieuwbare energie weer grotendeels heeft afgestoten, doet aan het groengewassen imago niets af.

Omslag ‘Groene leugens. Duurzaamheid als verkooptruc’

In een ander hoofdstuk hekelt de journaliste de hypocrisie van modemerken die geld inleggen voor een fonds dat de slachtoffers van de brand in Rana Plaza (Bangladesh, 2013) moet compenseren. Dat geld, een schijntje van het benodigde bedrag, levert hun de titel ‘donor’ op, nota bene toegekend door de Internationale Arbeidsorganisatie van de VN. Ook hier wordt een beeld groengewassen.

Ontnuchterende optelsom

Hartmanns boek is een ontnuchterende optelsom van de ravage die in naam van de rijke mens wordt aangericht. Toch schrijft ze nergens dat we moeten stoppen met autorijden, vlees eten, koffie drinken en goedkope kleding kopen. Dat is jammer, want de vraag naar de oplossing of het alternatief voor onze vanzelfsprekende consumptie blijft nu onbeantwoord.

Doordat ze het kapitalistisch systeem als geheel bekijkt, is haar analyse omvattend en overtuigend, maar dat maakt het probleem tegelijkertijd onoplosbaar. Als het kapitalisme zichzelf al eeuwen in stand houdt door de uitbuiting van mens en milieu, hoe waarschijnlijk is het dan dat dat op korte termijn verandert? Multinationals kunnen doorgaan met hun kwalijke praktijken zolang overheden, ngo’s en consumenten ze geen strobreed in de weg leggen.

Hartmann laat zien dat de politieke wil voor de noodzakelijke veranderingen ontbreekt. De kwetsbare groepen die in opstand durven komen zijn eerder uitzondering dan regel. Hun weerstand, hoe lovenswaardig en noodzakelijk ook, wordt vaker wel dan niet gebroken door instanties van ‘het systeem’.

Toch vestigt Hartmann haar hoop op burgerlijk verzet als motor van verandering. Ze eindigt haar relaas zelfs met een voorspelling van mondiaal geluk. Na ruim 200 pagina’s groene huichelarij vraag je je af of ze niet beter zou moeten weten.

Kathrin Hartmann
Groene leugens. Duurzaamheid als verkooptruc
Atlas Contact; 240 blz. €19,99

Recensenten van Trouw bespreken pas verschenen fictie, non-fictie, jeugdliteratuur en thrillers. Meer recensies leest u hier.