Godsbeleving is meer dan wat pulsjes in de hersenen

Het was maar een geintje, want het ging om een gewone scooterhelm. Maar sommige mensen beleefden wel degelijk iets bijzonders onder die helm. En dat hing niet eenduidig samen met de toestand van bedwelming die nog wel eens voorkomt op Lowlands. Dus was het toch ‘de stem van de Eeuwige’ die men hoorde? Of wordt onze Godsbeleving door de hersenen veroorzaakt? En zo ja, is daarmee alle religiositeit ontmanteld als ‘louter een hersenproces’?

Er is ook een echte versie van deze scooterhelm die inderdaad magnetische pulsjes het brein in stuurt. Langs deze weg zijn in sommige mensen religieuze ervaringen op te wekken. Dit is het werk van de Canadese neurowetenschapper Michael Persinger. Ik las er over in Lone Frank’s boek ‘De Vijfde Revolutie’ uit 2010. De Godhelm ‘zendt ingewikkelde patronen van zwakke magnetische pulsen naar strategisch gekozen delen van de hersenschors’. Op internet vertelt Persinger dat het gaat om de temporaalkwab en het limbische systeem. Als ik gezegd had: de nucleus ascendens en de thalamische fossa dan had u ook gewoon doorgelezen. Maar bij limbisch systeem, thalamische fossa, temporaalkwab en nucleus ascendens denkt u onwillekeurig: die Keizer weet toch maar aardig zijn weg in het brein. Hetgeen niet het geval is.

Breinpraat

Het gaat mij hier niet om correcte hersentopografie. Wat ik wil aantonen is dat er zo’n potsierlijke indrukwekkendheid uit gaat van breinpraat. Wij zijn nu reeds meerdere jaren collectief het slachtoffer van het mallotige idee dat we een bepaalde geestelijke activiteit beter begrijpen, eigenlijk helemaal door hebben, als we de hersenactiviteit die daar bij hoort, in beeld brengen.

Dick Swaabs ‘Wij Zijn Ons Brein’ is natuurlijk de Bijbel van deze cerebrolatrische ketterij: de aanbidding van de hersenscan als het beste beeld van geestelijke bezigheid. Stijn Fens vraagt zich af of ook religie deze armzalige behuizing in gedreven kan worden met de titel van zijn bijdrage: ‘Zijn wij ons religieuze brein?’

Wat valt er nou precies te zeggen over de Godhelm. Hebben we daarmee aangetoond dat Goddelijke Aanwezigheid eigenlijk niets anders is dan wat elektrische activiteit in neuronen? Wat een onzin. Het apparaat van Persinger heet niet voor niets de Godhelm. Er zit in dat woord een verborgen bewering en die is dat we God via de neuronen mooi in rook kunnen doen opgaan. Ik vind dat storend, niet omdat ik zo gebukt zou gaan onder zijn (of Zijn) verdwijnen, maar omdat hier iets flauws gaande is.

De hersenactiviteit die een geestelijke activiteit vergezelt valt er niet mee samen, maar ze zijn wel onlosmakelijk met elkaar verbonden. We hebben het over het geest/lichaam-probleem. We snappen niet hoe dit zit. Hersenaanbidders, cerebrofielen, denken dat ze het wel snappen door te zeggen dat uw geestelijk leven ‘eigenlijk niks meer is dan pulsjes tussen neuronen’.

Vreugde

Ze zien niet in dat de vreugde die je beleeft als je kind lachend op je af komt rennen niets aan vreugde verliest als blijkt dat dat gevoel gepaard gaat met een bepaalde hersenactiviteit. Die vreugde verdwijnt niet als je dat gevoel ook kunt oproepen door via een andere weg diezelfde hersenactiviteit op te wekken.

Stel dat u verdrietig bent omdat iemand van wie u houdt, is overleden. Blijkt uw verdriet niks voor te stellen als je het ook kunt opwekken via een Verdriethelm?

Ander voorbeeld: er zijn ingenieuze constructies waarin een samenstel van visuele en tactiele prikkels een mens het gevoel kan geven dat hij reddeloos omlaag zoeft. Ik heb zelf in zo’n ding gezeten in Disneyland. Betekent een dergelijke reconstructie dat reddeloos omlaag zoeven eigenlijk niet zoveel voorstelt? Probeer dat dan maar eens, zou ik zeggen. Ik kom niet kijken.

Waarmee we bij de conclusie van ons betoog zijn aangekomen: dat een neurowetenschapper in mij het gevoel kan opwekken dat God naast mij staat betekent niet dat God er ook staat. Maar het betekent evenmin dat hij er niet staat.

Bert Keizer is filosoof en arts bij de Levenseindekliniek. Voor Trouw schrijft hij wekelijks een column over zorg, filosofie, en de raakvlakken daartussen.

Lees ook:

De ordening van elektronen als bewijs dat God bestaat

NRC schreef een essaywedstrijd uit over de vraag of er in de wetenschap ruimte is voor religie. Ik ging meteen aan de gang natuurlijk en zond een tekst in. Maar ik won niks, schrijft Bert Keizer. Het winnende essay is van René van Woudenberg en het vervelende is dat van zijn essay inderdaad beter is dan het mijne. Omdat hij een oorspronkelijke gedachte ontwikkelt.