Grote delen van de regio Donetsbekken in het oosten van het land worden gecontroleerd door de separatisten, waaronder Loegansk en Donetsk. Sinds het ontbranden van het geweld in 2014 zijn meer dan tienduizend mensen om het leven gekomen in dit gebied, zo schatte de VN in juni. Daarnaast zijn 1,5 miljoen mensen ontheemd.
Hoewel het aantal slachtoffers nog altijd oploopt, gebeurt dat niet in het tempo van enkele jaren geleden. Maar nog altijd vallen er doden bij confrontaties tussen de separatisten en het leger. Ook buiten die strijd zijn slachtoffers te betreuren. Vorige maand stierven drie schooljongens bij een explosie van een landmijn.
Verkiezingen in de zogenoemde volksrepublieken van Donetsk en Loegansk zullen de situatie niet veranderen. László Marácz verwacht dan ook niet veel van de verkiezingen. Het is de docent Oost-Europese studies aan de Universiteit van Amsterdam ook niet echt duidelijk waarom er verkiezingen zijn.
"Oost-Oekraïne is een zone waar een burgeroorlog woedt", zegt hij. "Van een normale verkiezing kan geen sprake zijn. Je ziet dat de deelnemende partijen standpunten hebben die de voortzetting van de oorlog representeren en hun eigen identiteit benadrukken. Het is wellicht bedoeld om de bevolking daar wat kracht en moed in te spreken."
Als Rusland Kiev tegemoetkomt, kan dat worden gezien als kniebuiging
In 2014 ontbrandden de hevige protesten in Oekraïne tot een gewelddadig conflict. Rusland annexeerde in februari van dat jaar schiereiland de Krim en later dat jaar riepen pro-Russische separatisten middels een referendum de onafhankelijkheid van de regio's Loegansk en Donetsk uit. Beide republieken worden tot op heden door geen enkel land erkend.
Dat geldt volgens historicus en Oekraïne-deskundige Marc Jansen dus ook voor de verkiezingen. "Het is louter een plaatselijk initiatief", legt hij uit. "Waarschijnlijk zullen de separatisten hun aanhang laten stemmen en vervolgens met een uitslag komen waarbij een grote meerderheid voor het huidige bestuur heeft gekozen. Dat zijn mensen die vier jaar geleden de macht in handen hebben genomen."
Jansen wijst erop dat het een internationaal erkend feit is dat Rusland de separatisten heeft geholpen bij het opzetten en in stand houden van die republieken. "Maar Rusland zal zich ook niet al te veel willen verbinden aan deze verkiezingen, omdat het in strijd is met het Minsk II-akkoord", aldus de historicus.
Minsk II-akkoord is etalagepolitiek
Daarmee verwijst hij naar een overeenkomst die Oekraïne, Rusland, Frankrijk en Duitsland in februari 2015 sloten. Het was de opvolger van het mislukte Minsk I-akkoord en moest een einde brengen aan het geweld in Oekraïne. Onder de reeks afspraken vielen onder meer een wapenstilstand, het weghalen van zware wapens uit het conflictgebied en het op gang brengen van een dialoog die tot verkiezingen in de regio's Donetsk en Loegansk moet leiden.
Volgens Marácz hoort zo'n akkoord er een beetje bij. "Niemand wil spelbreker zijn en dus ondertekenen alle landen, maar het is etalagepolitiek", stelt de professor. "Duitsland en Frankrijk kunnen dan weer even scoren op het internationale toneel. Er was onder meer afgesproken dat er onderhandeld zou worden met de rebellen, maar daar is nog niks van terechtgekomen."
Poetin gebruikt Oekraïne als bliksemafleider, maar er komt een moment dat het niet meer lukt
Rusland- en Oekraïne-kenner Nicolaas Kraft van Ermel wijst erop dat het akkoord twee kanten heeft. "Aan de ene kant worden de afspraken geschonden, aan de andere kant heeft het wel gezorgd voor stabilisatie van het conflict", legt de historicus van de Rijksuniversiteit Groningen uit. "Grootschalige militaire operaties waarbij steden en gebieden werden veroverd en heroverd heb je sindsdien niet meer gezien. Het geweld is nu kleiner. Het gaat om beschietingen en af en toe een bomaanslag."
Dat laatste bleek bijvoorbeeld het geval in augustus, toen separatistenleider Alexander Zakharchenko in een horecagelegenheid in Donetsk werd opgeblazen. Hij gold als de 'premier' van Volksrepubliek Donetsk. Van beschietingen in het gebied is dagelijks sprake. Toezichthouder OSCE monitort in Oost-Oekraïne de naleving van het Minsk II-akkoord. Ieder dag verschijnt er een nieuw rapport waaruit blijkt dat de wapenstilstand geschonden wordt.
Oorlog is inmiddels een bevroren conflict
Kraft van Ermel ziet dat het conflict inmiddels muurvast zit. "Op dit moment zie ik niet in dat de partijen veel belang hebben bij een verandering in de huidige situatie", stelt de historicus. "Het is vooral een binnenlands probleem. Poetin (Vladimir, de Russische president, red.) stelt zich hard op, omdat het een bliksemafleider voor de binnenlandse problemen in Rusland is. In Oekraïne is een regime aan de macht dat deze situatie kan gebruiken om hervormingen voor zich uit te schuiven. Tussen die twee zitten dus de leiders van de republieken, die hun persoonlijk koninkrijk hebben gecreëerd."
Het "bevroren conflict" komt Rusland dus niet slecht uit, benadrukt Kraft van Ermel. "Rusland had kunnen kiezen om Donetsk en Loegansk net als de Krim te annexeren. Maar de Krim is al een grote kostenpost. Donetsk en Loegansk zijn achtergebleven industriegebieden die behoorlijke investeringen vereisen."
Ook Marácz spreekt van een frozen conflict, een onoplosbaar conflict waarin beide partijen geen doorbraak kunnen forceren. Volgens hem hangt de kans van een oplossing vooral samen met de context van de situatie.
"Zoals het Oosten steun van Rusland krijgt, krijgt Kiev steun van het Westen," legt de professor uit. "Oekraïne wil lid worden van de NAVO en daar staan de NAVO-landen welwillend tegenover. Rusland slikte nog wel dat de Baltische staten lid werden, maar wil niet dat andere buurlanden lid worden. Dat is begrijpelijk, Moskou is niet ver van de grens met Oekraïne."
Volgens Marácz is het sowieso de vraag of Oekraïne ooit een volwaardige staat kan worden. "Het is van oudsher een fragiele staat, omdat het land etnisch-religieus gezien uit twee kanten bestaat. Je hebt de Russisch-orthodoxe kant in het oosten en het meer op Europa gerichte West-Oekraïne. Daardoor staat er altijd druk op het land."
Verandering in situatie komt voorlopig niet
De drie Oekraïne-volgers verwachten niet dat de situatie de komende jaren gaat veranderen, waardoor Oost-Oekraïne misschien wel decennia vast kan zitten in een uitzichtloos conflict.
"Zolang Rusland niet bereid is om het Minsk-akkoord uit te voeren en de controle over die republieken echt laat gelden door te zorgen dat de mensen daar aan de voorwaarden voldoen, is er geen oplossing in zicht", concludeert historicus Jansen.
"Hetzelfde geldt voor de kant van Kiev, want ook het Oekraïense leger blijft het akkoord schenden. De wens voor een einde aan het conflict is bij beide partijen niet groot genoeg. Als Rusland de regering in Kiev tegemoetkomt, kan dat internationaal en zeker in het binnenland worden gezien als kniebuiging. Daardoor zou het heel goed nog een hele tijd kunnen gaan duren. Denk aan tien, vijftien jaar."
Ook Kraft van Ermel verwacht niet dat Rusland snel van houding zal veranderen, maar denkt wel dat er een moment van verandering komt. "Er zijn nog altijd veel sancties tegen de Russen ingesteld", legt de Rusland-kenner uit. "Als Moskou besluit dat het vanwege economische tegenspoed niet meer in het Russisch belang is om de huidige situatie in stand te houden, dan kan er beweging komen. Poetin gebruikt Oekraïne en Syrië als bliksemafleider, maar er komt een moment dat het niet meer lukt. "
Het is de realiteit van de huidige wereldpolitiek
Docent Oost-Europese studies Marácz trekt een vergelijking met het Moldavische gebied Transnistrië, dat zich heeft afgescheiden na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. "Die republiek wordt door bijna niemand erkend en er is een Russisch legerbataljon gevestigd. Dit is dus meer dan twintig jaar geleden gebeurd. Aan dit soort termijnen moet je ook gaan denken voor Oost-Oekraïne."
Volgens Marácz leidt de slechte economische situatie die de oorlog met zich meebrengt tot ontevredenheid en onrust onder de Oekraïense burgers. Hij wijst erop dat de ontspannen context die dan nodig is voor herstel ontbreekt en verwacht dat veel jongeren het land zullen verlaten.
"De oorlog is uitzichtloos en legt beslag op de dagelijkse realiteit van de burgers. Veel jonge Oekraïners dienen tegen hun zin in het leger. De gifbeker moet leeg en dat kan decennia duren. Het is de realiteit van de huidige wereldpolitiek. De grote belangen botsen en geen van de partijen geeft toe."
NUjij: Uitgelichte reacties