Pietdiscussie? Luister nou eens

„Sorry, maar híér gaan we echt op ingrijpen!” Het wordt rumoerig in het Zaanse zaaltje waar het Zwarte Pietdebat net nog zo ingetogen werd gevoerd, het publiek draait zich om naar de achterste rij. Daar staat Roel, 54 jaar, uit Wormer. Nu een van de panelleden slavernij en Zwarte Piet in één zin heeft genoemd, kan hij zich niet inhouden. „Deze discussie gaat nu over racisme en dát willen we niet hebben.”

Wie de Sint binnenhaalt, kan niet om Zwarte Piet heen, bedacht de gemeente Zaanstad, dat volgend weekend de landelijke intocht organiseert. Een debatavond met de inwoners moet de rust bewaren. Het hadden er vier moeten zijn, maar de eerdere dialogen werden afgelast vanwege een gebrek aan aanmeldingen, zegt Geralt Lammers, woordvoerder van de burgemeester. „En ik hoor net dat er vanavond ook voetbal op tv is.”

Lees ook: Kick Out Zwarte Piet wil in 18 gemeenten demonstreren

Dialoogmanagers

Het valt mee: een kleine honderd belangstellenden zijn woensdagavond van de partij, de parkeerplaats puilt uit. Waarom zijn ze hier op afgekomen, de Zaankanters, waarom zitten ze op hun vrije avond in de zaaltjes van evenementenlocatie Taets, weggestopt tussen de autodealers en de stank van een metaalcoatingbedrijf in de Zaanse Havenbuurt?

Praten en luisteren, dat blijkt het hoofddoel. „Ik begrijp nu beter dat mensen met een donkere huidskleur zich gepiepeld voelen”, zegt Eelco Holwerda (71) uit Koog aan de Zaan. Een oplossing begint volgens hem met een gesprek, want „de verharding” baart hem zorgen. „Iedereen graaft zich steeds dieper in achter zijn eigen standje.”

Het is de formule van de Rijdende Rechter: aanhoren en gehoord worden in een geordende omgeving. Er is een gespreksleider van De Balie in Amsterdam overgekomen, er zijn dialoogmanagers, rondetafelgesprekken, een panel en ruimte voor vragen. Dan blijkt ineens dat de kalmte regeert en de zorgen gedeeld zijn: ze zijn de grip verloren, er wordt niet geluisterd. Gehoord worden is belangrijker dan gelijk krijgen.

De rollen lopen door elkaar. Aanhangers van Zwarte Piet benadrukken dat zij zich ook gekwetst voelen. Tegenstanders laten weten hoe belangrijk het feest voor hen is.

„Je wil iets uitleggen dat niet meer uit te leggen valt”, zegt Kees Kopper (54). Zo ervaart hij de weerstand als hij probeert te verwoorden dat hij écht niets verkeerds bedoelt met Zwarte Piet. Zelf schminkte hij zich jarenlang zwart tijdens het feest, maar als hij zich in de materie verdiept, leest hij zich ook in bij het andere kamp. „Jezus man, ik ben heus wel 2018 hoor.”

‘Ik voel me gekwetst’

Waarom staat hij dan niet open voor een roetveegpiet, vraagt een tafelgenoot aan de borrel. Omdat het hem ráákt, beantwoordt Piet, als hij voor racist wordt uitgemaakt. „Ik voel me nu gekwetst.”

Wat hij echt vreest is, zegt Kees, is dat het nooit ophoudt. „Nu is het nog een roetveegpiet waarover we praten. Zul je zien, volgend jaar willen ze wéér een roetstreep weg hebben. En dan zijn daarna de pepernoten aan de beurt.”

Het voelt alsof hij zijn best doet, maar naar hém niet wordt geluisterd. Benaderde hij vooraanstaande tegenstanders als Sylvana Simons of Jerry Afriyie voor een gesprek, dan kreeg hij nul op het rekest. Youssouff Chaqri (31) schiet hem aan: hij kent Jerry, kan vast wel iets regelen, één-op-één en zonder camera’s, is Kees geïnteresseerd? Ja, zegt Kees, dat wil hij graag.

„Respect dat je hier zit”, zegt Youssouff. „Dat is al een hele winst.”

Roel uit Wormer – met zijn achternaam wil hij vanwege zijn veiligheid niet in de krant – twijfelt of luisteren zin heeft: toen hij jaren terug vragen stelde over een moskee in de buurt, luisterde de gemeente ook niet. Hij vraagt zich af waar het Sint- en Pietengilde is, dat zich verzet tegen de keuze van de NTR roetveegpieten in te zetten bij de landelijke intocht. (De organisatie liet weten dat iedereen welkom was zich aan te melden.)

Als niemand in de zaal het voor hen opneemt, doet Roel het maar. Dus staat hij daar, achter in de zaal, een Batman-shirt onder zijn witte Sinterklaasvest. „Wat júllie daar aan tafel allemaal niet weten”, roept Roel, „is dat wij al lang experimenteren met Zwarte Piet. We zijn proeven aan het draaien. Met zwart, met bruin, met steenkoolkleuren en grijze lippen. Maar je kunt het Sinterklaasfeest niet in één klap 180 graden draaien. Geef ons die tijd.”

„Het gaat om het graduele”, knikt de gespreksleider. „Dat heeft u duidelijk gemaakt.”