Opinie

Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.
Bekijk hele krant

NRC Handelsblad

Het stadje ging héél ver voor een beter klimaat. Niemand voorzag wat volgde

Deze week: hoe Woerden jaren terug een zéér vooruitstrevend eigen Klimaatakkoord sloot.

Lange tijd was klimaatpolitiek vooral lifestyle. Bezorgdheid over de aarde vervat in symbolen en idealen. Niemand hoefde te kiezen. De juiste houding volstond.

In dit opzicht gebeurde er dinsdag iets, bij de presentatie van het voorlopige Klimaatakkoord.

Het gesprek over klimaatbeleid verplaatste zich: van woorden naar de werkelijkheid; van lifestyle naar de feiten. Windmolenparken op zee. Rekeningrijden. Zeven miljoen woningen gasvrij maken.

Ook de rolbezetting was verhelderend. De bijeenkomst werd gedragen door twee VVD’ers. Oud-partijleider Ed Nijpels, getransformeerd tot bedreven polderaar, en Eric Wiebes, minister van Economische Zaken en Klimaat.

Het onderstreept dat de grootste rechtse partij van het land zich aan dit thema heeft verbonden – aan de ambitieuze doelstellingen van ‘Parijs’, en de voorlopige plannen van de polder. Geen kleinigheid: een weg terug zal lastig zijn.

En terwijl ik het aanzag, in het Haagse SER-gebouw, dacht ik aan Woerden.

In het Schilderskwartier, de electoraal representatieve wijk die ik geregeld bezoek, praten ze al jaren over het gasvrij maken van woningen. Een eerste proef met 39 woningen werd vorige maand afgerond: de gasfornuizen en cv-ketels zijn uit de huizen gesloopt, de warmtepompen staan in metershoge metalen hokken naast de voordeuren.

Nu begint de spannende fase. De hele wijk gasvrij, daarna het hele stadje, en onderliggend de bange vraag: maar wie gaat dat betalen?

In gesprekken die ik de laatste jaren in Woerden (50.000 inwoners) voerde, ontmoette ik nou nooit eens iemand die zei: schandalig hoe weinig de gemeente aan het klimaat doet.

Mensen hadden andere sores. Een jaar of vijf terug vooral de Polen en de pensioenen. Later het verdwenen ziekenhuis, de laatste tijd de verdwenen huisartsenpost.

Toch heeft Woerden al jaren een zéér vooruitstrevend klimaatbeleid – maar dat weet, hoe typerend, bijna geen burger.

In 2014, ruim voor ‘Parijs’, sprak de gemeenteraad af dat het stadje in 2030 ‘CO2-neutraal’ zou worden. Het Parijse doel is 2050. Het was een combinatie van progressieve partijen en gemeentelijke fracties die dit lokale Klimaatakkoord sloot.

Maar ook dit was vooral lifestyle: politici hadden geen idéé waaraan ze begonnen. Vervoerseconoom Tymon de Weger, namens CU-SGP wethouder Duurzaamheid, trad kort na het besluit aan.

„Niemand overzag wat het betekende”, vertelde hij me deze week. Pas nu, vier jaar later, „begrijpen we welke enorme inspanning ons wacht”.

De Weger was vanaf 2016 betrokken bij de opzet van het proefproject in het Schilderskwartier. Corporatie GroenWest nam het initiatief en betaalde. De gemeente droeg een fractie van de kosten bij.

Een indicatie voor de latere problemen: Woerden heeft wel enorme klimaatambities – maar geen geld.

Het stadje leerde wel dingen van de proef. De corporatie zei tegen bewoners: wij vangen alle extra kosten op. Maar mensen bleven twijfelen. „Heel leerzaam is dat: praten met burgers die nooit over duurzaamheid nadenken”, zei toenmalig wethouder Hans Haring (D66), die Tymon de Weger tijdelijk opvolgde.

De Weger zelf bedacht al in 2016, toen de proef nog niet liep, dat de gemeente „parallel” hieraan een groter project moest voorbereiden: 900 gasvrije woningen in het Schilderskwartier-West. Als de gemeente héél Woerden CO2-neutraal in 2030 wilde hebben, dacht hij, moest ze opschieten.

Het vergrootte de onzekerheid in de wijk. Het gevolg: terwijl de VVD landelijk ambitieus klimaatbeleid steunt, stond de VVD-lijsttrekker bij de raadsverkiezingen dit voorjaar, Reem Bakker, op de rem inzake gasvrij wonen. „Onbetaalbaar”, zei hij.

Intussen zagen bewoners met eigen ogen dat óók de autoriteiten vaak niet weten hoe de steeds herhaalde CO2-normen gehaald moeten worden.

Zo kwam dit voorjaar een delegatie ambtenaren van Binnenlandse en Economische Zaken naar Woerden voor een bezoek aan onder meer de proef. Frans Drilling (79) was erbij namens de wijkbewoners. Hij vuurde allerlei praktische vragen op de ambtenaren af. Over warmtepompen, geld, etc. „Maar zij zeiden steeds: ja, dat vragen wij ons óók af.”

Meer raadsleden gingen aarzelen, zoals routinier Hendrie van Assem van het lokale Inwonersbelangen. „Niemand weet nog hoe dit uitpakt: de gemeente doet maar wat.”

En uitgerekend de laatste weken, tegen de achtergrond van alle halleluja uit Den Haag, werd dit beeld pijnlijk bevestigd.

Pleitbezorgers van gasvrij wonen zeggen allemaal: je kunt de investering (woningisolatie, warmtepomp, etc.) terugverdienen dankzij lagere energiekosten voor bewoners.

Maar in Woerden bleek: dat is veel te optimistisch.

De gemeente voorziet, mede op basis van de proef, dat een gasvrije woning in het nieuwe project 60.000 euro per stuk kost, zegt De Weger. Maar met de lagere energierekening verdient een bewoner slechts 40.000 euro terug, anders gezegd: hier gaapt een gat van 20.000 euro per woning.

Wie betaalt dat?

Woerden dacht: het Rijk. Dus deed het een subsidieaanvraag van 20 miljoen euro. Maar helaas: het Rijk heeft een potje van 90 miljoen voor twintig gemeenten, dus vorige week kreeg De Weger te horen: je kunt maximaal 5 miljoen krijgen.

Hierop werd de wethouder geïnterviewd door Woerden TV, waarbij hij opperde dat bewoners „een lening” afsluiten om dit op te lossen. De Wever zei me later dat zijn uitspraken zijn verknipt: hij wil dit soort onzekerheden juist voorkomen.

Maar in mijn gesprekken in de wijk deze week merkte ik dat het verzet tegen het plan sterk toeneemt. Vooral oudere woningbezitters zijn nu zéér sceptisch.

„Ze hebben hun hypotheek eindelijk afbetaald, ze kúnnen niet eens meer een lening krijgen”, zei Hendrie van Assem, de routinier uit de raad. „En ze denken allemaal: 2030? Dan kan ik wel dood zijn.”

Het leerde me ook hoezeer de klimaatkwestie spanningen tussen leeftijdsgroepen kan aanwakkeren. Waar vooral jongeren bezorgd zijn over de opwarming van de aarde, vrezen ouderen de extra kosten voor het gasvrij maken van hun afbetaalde woning.

En zo zijn er, vier jaar nadat Woerden zichzelf CO2-neutraal in 2030 verklaarde, nog maar 39 klimaatneutrale woningen opgeleverd, en blijft er, in de week van het nationale Klimaatakkoord, grote onzekerheid over de volgende 900 huizen.

En dan te bedenken dat Woerden over twaalf jaar al zijn 21.000 woningen gasvrij wil hebben. Over de haalbaarheid van dit streven bestaat nu vanzelfsprekend in brede kring twijfel.

Maar wethouder De Weger houdt vol. „Dit gaat niet om haalbaar. Dit moet. Dit kan.”

Maar er komt alleen versnelling, zei hij, als het Rijk bijspringt. „Den Haag moet dit gat dichten, anders valt alles stil.” Tegelijk blijft het tekenend hoe sceptisch de lokale VVD-afdeling dit hele verhaal benadert.

Ingrijpen voor klimaatverbetering is onvermijdelijk, zei VVD-fractievoorzitter Florian van Hout me, „maar we zijn erg bezorgd over de kosten van het gasvrije project”.

En Reem Bakker, die na een intern conflict onlangs uit de afdeling stapte maar landelijk nog VVD-lid is, zei dat zijn partij maar het beste op zijn schreden kan terugkeren: omarm ‘het klimaatrealisme’, en accepteer dat gasvrij wonen onbetaalbaar is.

„Anders draait dit uit op ramp voor de VVD.” En op een droom voor Baudet? „En op een droom voor Baudet”, zei hij.

Deze rubriek wordt op 25 augustus hervat.