Staatlozen in Nederland hopen dat de rechter hen meer duidelijkheid verschaft
De staatloze Nayif Negim probeert donderdag via de rechter een verblijfsvergunning te krijgen. Asieladvocaten en ngo's hopen dat zijn zaak duidelijkheid schept over het lot van staatlozen in Nederland.
Het gedonder begon in Zweden. Zijn verloving was stuk gelopen, Nayif Negim (31) wilde terug naar zijn familie in Qatar. Maar toen hij zijn ticket wilde boeken kwam hij er achter dat hij zijn geboorteland niet meer in mocht, omdat hij er meer dan zes maanden niet was geweest. “Ik dacht dat mijn familie dat voor mij kon regelen”, zegt hij nu, negen jaar later.
Negim is een staatloze Palestijn, geboren en getogen in Qatar. Sinds die dag in Zweden vroeg hij in dat land asiel aan, werd afgewezen, vertrok naar Nederland, werd ook hier afgewezen, vroeg aan Qatar om hem terug te nemen en werd afgewezen. Hij vroeg het tevergeefs aan Egypte, omdat hij van dat land een verlopen vluchtelingenpaspoort heeft, en probeerde toegang te krijgen tot de Palestijnse gebieden.
De Dienst Terugkeer & Vertrek zegt dat Negim meer had kunnen doen om terug te keren
Maar hoewel de UNWRA (de VN-organisatie die verantwoordelijk is voor de bescherming van Palestijnen) hem erkent als vluchteling en Negim een Palestijns paspoort heeft mag hij ook de Palestijnse gebieden niet in, omdat hij daar nooit gewoond heeft. Dat Palestijnse paspoort maakt dan weer dat Egypte zijn vluchtelingenpaspoort niet opnieuw wil uitgeven, omdat hij al een paspoort heeft.
Tegenstrijdig
Dus probeert Negim via de rechter een zogeheten ‘vergunning buiten schuld’ te krijgen. Die verblijfsvergunning is bestemd voor mensen die zonder dat ze er iets aan kunnen doen Nederland niet kunnen verlaten. De IND oordeelt dat Negim daar geen recht op heeft, omdat de Dienst Terugkeer & Vertrek (DT&V) zegt dat hij meer had kunnen doen om terug te keren.
Maar wat dan precies, dat is volgens zijn advocaat Frank van Haren niet duidelijk. Het staat niet ter discussie dat Negim een Palestijns paspoort heeft, dat hij geboren is in Qatar en dat dit land hem niet meer wil toelaten. Ook betwist de DT&V niet dat Negim de Palestijnse gebieden en Egypte niet in mag. “Het lijkt er op dat het feit dat hij geen reisdocumenten kan krijgen, de reden is hem geen vergunning buiten schuld te verlenen”, zegt Van Haren. “Dat is in zichzelf natuurlijk tegenstrijdig.”
Nederland heeft namelijk, in tegenstelling tot veel andere landen, geen procedures voor mensen die staatloos zijn.
De buitenschuld procedure die bij zo’n vergunning hoort is een farce, zegt Van Haren. Hij vroeg met een beroep op de Wet openbaarheid bestuur op hoeveel mensen in 2014, 2015 en 2016 zo’n vergunning kregen en kwam tot 33. “Dan kan de staatssecretaris net zo goed zijn discretionaire bevoegdheid inzetten.”
Wetgeving
De rechtszaak van Negim is er een die door asieladvocaten, mensenrechten- en burgerrechtenorganisaties op de voet wordt gevolgd, juist omdat zijn identiteit als staatloze niet ter discussie staat. Ze hopen dat de rechter met deze zaak meer duidelijkheid schept over hoe Nederland moet omgaan met staatlozen binnen de grenzen.
Nederland heeft namelijk, in tegenstelling tot veel andere landen, geen procedures voor mensen die staatloos zijn. Dat heeft twee gevolgen: ten eerste heeft Nederland, in tegenstelling tot veel andere landen, geen mogelijkheid voor mensen zonder de juiste papieren om aan een rechter te vragen hen staatloos te verklaren. En als iemand wel de juiste papieren heeft om zijn staatloosheid aan te tonen, leidt dat niet tot een verblijfsvergunning. Dit is in alle andere landen met een procedure om staatloosheid te erkennen wel het geval, zegt assistent-professor Laura van Waas van Tilburg University. Zij is gespecialiseerd in het onderwerp.
Dat betekent dat mensen als Negim, die wel staatloos zijn maar geen recht hebben op asiel, in een juridisch limbo belanden. Nederland is daar in 2011 op gewezen door het UNHCR, een wetsvoorstel dat die lacune in de wetgeving moet repareren is nog niet door het parlement in behandeling genomen.
Negim kan intussen alleen maar wachten. Anderhalf jaar zat hij in het uitzetcentrum in Ter Apel, een half jaar geleden werd hij daar uitgezet omdat de DT&V niets meer voor hem kon doen. “Twee jaar voor niets”, zegt hij. Het valt hem zwaar, dit leven. “Het is een slecht leven. Het is wachten. Altijd maar wachten.”
Staatlozen in Nederland
Staatlozen worden door geen enkel land als onderdaan beschouwd. Hoeveel staatlozen er precies zijn in Nederland is niet te achterhalen, omdat veel van hen officieel niet bestaan. De UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de VN, schat dat het gaat om rond de tienduizend mensen. Een deel daarvan heeft geen verblijfsvergunning, een deel wel. Volgens de laatste cijfers van het ministerie van Veiligheid en Justitie staan er 4.000 mensen als staatloos geregistreerd. Dat is niet hetzelfde als ‘nationaliteit onbekend’ want een registratie als staatloze brengt bepaalde rechten met zich mee. Staatlozen kunnen bijvoorbeeld sneller het Nederlanderschap aanvragen.
Er zijn uiteenlopende redenen waardoor mensen staatloos worden of zijn. Rohingya uit Myanmar bijvoorbeeld zijn als groep staatloos, net als de Palestijnen die de afgelopen jaren uit Syrië vluchtten. Maar kinderen kunnen bijvoorbeeld ook staatloos geboren worden wanneer alleen vaders de nationaliteit van een land kunnen doorgeven. In Nederland en veel andere landen is staatloosheid erfelijk: wie hier geboren wordt, is niet automatisch Nederlander.
Lees ook:
De man die niet bestond
Een leven lang staatloos, wat voor leven is dat? Auteur Gerard van Leeuwen liep in Sarajevo Kamal Kojadin tegen het lijf, die pas op zijn 65ste een identiteitskaart kreeg.
Aantal staatlozen in Nederland groeit
Het aantal ‘staatlozen’ in Nederland is de afgelopen jaren meer dan verdubbeld. De VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR gaat ervan uit dat het aantal mensen van wie is vastgesteld dat zij géén nationaliteit hebben, zelfs is vervijfvoudigd.