We onderschatten hoe schatplichtig we zijn aan onze christelijke wortels

Maar al het water van de zee der critici wast niet af dat in elk geval het christendom in de vorm waarin we dat eeuwenlang gekend hebben, fors afneemt. Voor sommigen zal dit een reden zijn om de vlag uit te steken, anderen zijn bezorgd.

De nieuwe Theoloog des Vaderlands, Stefan Paas, hoort tot het kamp van de bezorgden. In een interview in NRC Handelsblad zei hij: ‘Buiten de instituties vind je wel mensen die zich spiritueel noemen, maar je vindt er weinig christendom. (…) Nederland is een seculier eilandje in de wereld. Dan kun je superieur doen, of je kunt je afvragen: missen we misschien iets, zouden we niet moeten proberen die andere mensen, en ook ons eigen cultuurgoed, te begrijpen?’

Ik kan mij hierin vinden. Sterker nog: ik denk dat we onderschatten hoezeer we schatplichtig zijn aan onze christelijke wortels. We laten ons een beetje in slaap sussen door de hardnekkige gedachte dat alle waarden die voor ons essentieel zijn – gelijkheid en individuele vrijheid bijvoorbeeld – wortelen in de Renaissance en de Verlichting, niets met het christendom te maken hebben en dus in de kern seculier-humanistisch zijn.

Dat verhaal is echter heel dubieus. Als we beter kijken, blijkt dat het humanisme ideeën als de waardigheid van het individu en de daaraan gekoppelde vrijheidsrechten heeft ontleend aan het christendom. Een voorbeeld. De apostel Paulus betoogde dat liefde tot God de essentie is van het leven. Als daar de waardigheid van elk bestaan in ligt, doen rangen en standen er niet zoveel toe. Dwang en oprechte toewijding laten zich al helemaal niet verenigen. Dit basisidee van gelijkheid en vrije wil van het individu heeft gaandeweg ook een maatschappelijke vertaling gekregen. Vrijheid en gelijkheid zijn in christelijk perspectief een oproep om elkaar te dienen. Als kennis van deze achtergrond van dergelijke begrippen verdwijnt, kunnen het maar al te gemakkelijk lege begrippen worden: vrijheid om de vrijheid, gelijkheid om de gelijkheid.

Wegwijzers

We kunnen de cijfers van het CBS natuurlijk zorgeloos wegwuiven. Maar is het niet zinniger om de vraag naar de mogelijke gevolgen hiervan serieus te nemen en er actief een antwoord op te formuleren? Bijvoorbeeld door precies dit idee van vrijheid om de vrijheid kritisch tegen het licht te houden. Een antwoord op de vraag ‘Waartoe vrijheid?’ is van essentieel belang voor ons samenleven. Het christendom herinnert ons aan deze kernvraag. Het betekent niet dat de antwoorden ook per se uit het christendom moeten komen. Ook denkers als Aristoteles, Smith, Hegel, Kierkegaard, Heidegger en Arendt kunnen wegwijzers zijn.

Een dergelijke exercitie wordt ondernomen in het boek dat aanstaande vrijdag verschijnt en waar mijn promotor Govert Buijs medeauteur van is. Titel: ‘Het goede leven en de vrije markt’. De uitdaging waar we voor staan, zo stellen de auteurs, is om het abstracte ideaal van vrijheid om te buigen richting een voller mensbegrip. Deze en andere denkers komen in het boek volop aan bod. Ik zou het ieder die zich wil heroriënteren op de waarde en betekenis van vrijheid van harte willen aanbevelen.

Filosoof Welmoed Vlieger (1976) studeerde wetenschap van godsdienst en levensbeschouwing, en ook wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam. Hier leest u haar eerdere columns.

Lees ook:

Nederland wordt minder kerkelijk, maar is volop religieus

Hoe religieus is Nederland? Die vraag laat zich niet eenvoudig beantwoorden. Ja, de meeste kerken hebben het onverminderd moeilijk: het aantal kerkleden blijft dalen, net als het kerkbezoek, dat veelal grijzer wordt. Maar maakt dat Nederland minder religieus?