Een radicaal nieuwe moraal

Jasper Mekkes

Illustratie: Toshio Saeki

Tegenwoordig kijken zelfs zich vooruitstrevend wanende Europeanen argwanend toe wanneer er bevoegdheden voor centrale sturing worden uitgeoefend door Brussel. 

Zo krijgen sommigen onder hen bijvoorbeeld overal rooie vlekken bij de gedachte aan een mogelijke ratificatie van het verdrag van Marrakech, waarin zowaar niet alleen over ‘terugkeer’ en het ‘beheersen van irreguliere migratie’ wordt gesproken maar ook, zij het terloops, wordt verwezen naar de relatie van migratie met de wereldwijde doelen voor duurzame ontwikkeling van de VN. 

Omdat migratie in de 21-ste eeuw overal ter wereld de belangrijkste motor van economische en sociale ontwikkeling zal zijn is immigratie de sleutel voor het halen van die doelen.

Terwijl menig ‘progressief’ stiekem bang is voor immigratie (lees: ‘de’ islam, ‘want de Koran’); die natuurlijke stroom van sterkeren uit armoediger omstandigheden, en de wereldwijde doelen die daarvoor nodig zijn, valt op dat er door die gemiddelde progressief helemaal niet wordt geklaagd over de al eeuwenlang bestaande orthodox Christelijke doelen in het hart van vrijwel alle democratieën. Misschien met uitzondering van Frankrijk; dankzij een Laïcité waar overigens nog wel wat kritiek op mogelijk is.

Vrijdenkersvereniging

Ooit hoorde je die kritiek op orthodoxe christenen in het landsbestuur nog wel, van zogenaamde vrijdenkers. In Nederland waren die destijds verenigd in een clubje: de toen nog vooruitstrevende vrijdenkersvereniging De Dageraad. Vrij vertaald betekent dat: ‘de schemering voor het ochtendgloren’. Oftewel het Morgenrood.

Die vereniging heeft haar naam inmiddels echter omgedoopt in De Vrije Gedachte. Dat terwijl er, om met Nietzsche te spreken, nog ‘zoveel morgenrood is dat nog nooit geschenen heeft’. Mogelijk had het woord ‘dageraad’ toch een wat te vooruitstrevende bijsmaak in deze xenofobe tijden.

Leden van die vereniging roepen overigens nog regelmatig – vaak een tikkeltje obsessief – moord en brand over het christendom – dit natuurlijk naast het ook onder vrijdenkers inmiddels gebruikelijke schuimbekken tegen ‘de’ islam. Maar echt serieuze weerstand hoeven de wegplaveiers van extreem-rechts, de xenofobe conservatieve fanatici onder religieuze politici, niet meer van ze te verwachten.

Subjectieve waarheid

Helaas denken namelijk ook de meeste vrijdenkers tegenwoordig nogal… onvrij. Als je van nature onvrij denkt dan trekt desondanks de subjectieve waarheid die zegt dat het mogelijk is om vrij te denken je aan – als je jezelf nog niet kent.

De gemiddelde vrijdenker van vandaag is als de fanatieke atheïst, die door al dan niet aangeboren slordig denken, eigenlijk gewoon zo vatbaar is voor allerhande geloof in subjectieve waarheden dat hij zich met hand en tand tegen alle geloof verzet, om zijn hersens de voor slordig denkenden zo noodzakelijke rust te geven.

En zoals het een xenofoob betaamt, is ook de gemiddelde vrijdenker vatbaar voor de hetze in media en politiek tegen immigratie en de islam, waardoor hij minder tijd overhoudt voor kritiek op de politieke tak van het orthodoxe christendom.

Teken van Satan

De vrijdenker is niet voor niets de perfecte tegenhanger van de al even onvrij denkende orthodoxe gelovige. Volgens veel vrijdenkers is geloof weinig minder dan een spreekwoordelijk teken van Satan; van het Grote Kwaad. Op vergelijkbare wijze denkt de gemiddelde orthodoxe gelovige dat niet-gelovigen een duivels teken zijn. Wat daarbij nadrukkelijk ook verwerpelijk wordt gevonden door zowel de gemiddelde vrijdenker als orthodox gelovige, is het geloof in de mogelijkheden voor vooruitgang van de mens.

Dergelijk geloof ontstaat door een ideologie bovenop de ratio te bouwen, bijvoorbeeld om een betere wereld na te kunnen streven in het leven op aarde – in plaats van in het hiernamaals. De gemiddelde vrijdenker en orthodox gelovige staat daarvoor veel te ver af van de natuur – hij is vergeten dat de mens ook maar een dier is. Wat van nature past bij en dus gezond is voor de mens, namelijk de menselijke natuur, wordt om begrijpelijke redenen verworpen.

Veel vrijdenkers zijn daarbij ten prooi gevallen aan iets wat in zekere zin nogal irrationeel is voor de mens, namelijk die ratio zelf. Alleen de natuur is rationeel, maar daardoor ook wild en gevaarlijk; niets – en niemand ontziend, nihilistisch – en gericht op de ondergang van de oppervlakkig bezien – want fysiek – zwakkere exemplaren – in een eeuwige strijd om de macht. In dat opzicht zijn orthodoxe gelovigen in mindere mate dan vrijdenkers typische ondergangsdenkers.

Geestelijke kracht

Maar de evolutie van de mens heeft ons nu juist zo ver gebracht dat niet het recht van de (fysiek) sterkste meer geldt, maar dat ook en vooral je geestelijke kracht; je vermogen om goed en fout van elkaar te onderscheiden en vervolgens de wijze waarop je in staat bent op die ethische basis een nieuwe toekomst te verbeelden meespeelt bij je kansen op succes. 

De natuur, die eeuwige machtsstrijd die altijd eindigt in neergang en ondergang, is alleen te bedwingen met de droom; door er bovenuit te stijgen met dat wat ons onderscheid van de andere dieren om ons heen: (vooruitstrevende) ideologieën, religies, spiritualiteit, rituelen en gebruiken om die toekomst naderbij te brengen. 

Dat kan je bijvoorbeeld doen door de kwaliteit van leven hier op aarde wat te vergroten – en het werkelijk wonderbaarlijke; de natuur te vereren en te verrijken; door er dromen en vooruitstrevende doelen aan toe te voegen. De door wat minder scherpe denkers gevormde abrahamitische religies doen het vooral voor een hiernamaals – al geeft ieder individu natuurlijk zijn eigen uitleg aan de één of andere religie. 

Nieuwe atheïsten

Maar mensen hebben de droom en bijbehorende hoop op vooruitgang nodig voor hun welbevinden – nu en in de toekomst. De Verlichting; van natuurmens en halve wilde Rousseau, heeft dan ook veel minder weldadige effecten gehad op onze cultuur dan de onverdraagzame menstypes, die we denk ik Nieuwe Atheïsten mogen noemen – of ze al dan niet verzameld zijn in clubjes als Vrij links of De Vrije Gedachte – ons graag willen doen geloven.

Het lukt de heren Nieuwe Atheïsten namelijk niet zo goed om onderscheid te maken tussen wat in een bepaalde tijd nodig was; de autistische, empathie-loze ratio van Rousseau en binaire denker Spinoza, nuttig in een tijd waarin absurd maar rotsvast bijgeloof zorgde voor het hardnekkig lastigvallen van vooruitstrevenden, en de invloed die een dergelijke ideologie in onze moderne tijd nog mag hebben, in verband met de uitdagingen van deze tijd. 

Rousseau was niet voor niets het idool van de alweer meer dan twee eeuwen oude Franse revolutie, die niet het individu maar de gemeenschap centraal wilde stellen. En dat deed door bloedige moordpartijen te orchestreren – met de dood van tienduizenden andersdenkenden tot gevolg. Dit alles onder de bezielende leiding van een riooljournalist avant la lettre: Jean Paul Marat.

Heersende moraal

Vrijheid, gelijkheid en broederschap die ook toen al alleen gold voor de gemeenschap en haar heersende moraal – maar niet voor het individu. Misschien is het zo langzamerhand eens tijd aan het worden voor een radicaal nieuwe moraal, die de duurzame ontwikkeling van het individu centraal stelt – ook als dat individu toevallig in Marokko, Tunesië, Mali of Nigeria is geboren.

Jasper Mekkes is ingenieur en vooruitgangsfilosoof.

Tweet

Jasper Mekkes, 06.11.2018 @ 08:00

[Home]