Nieuw licht op de Tachtigjarige Oorlog: 'Die calvinisten leken wel de Taliban'

De wrede oorlogsvoering zoals die van Islamitische Staat in Syrië of de Taliban in Afghanistan verbijstert mensen al jaren. Maar zulke wreedheden vonden ook plaats in de Tachtigjarige Oorlog, vertelt een nieuwe tv-serie. "Dáár is Nederland dus uit voortgekomen", zegt presentator en historicus Hans Goedkoop, ook bekend van het geschiedenisprogramma 'Andere Tijden'.

Het vertrouwde beeld van de Tachtigjarige Oorlog - die in 1568 begon, 450 jaar geleden - is die van een opstand van een kleine groep dappere Nederlandse protestanten tegen het grote wereldrijk van de foute overheersende katholieke Spanjaarden. Dat beeld klopt niet, stelt een zevendelige NPO-serie over die oorlog waarvan morgen de eerste aflevering te zien is.

Wat fascineerde u aan die tijd?

"Het vertrouwde beeld van die oorlog is dit: wij met zijn allen hier in de Nederlanden wierpen het juk af van een bedenkelijk Spaans regime. Het was 'wij tegen hen' en daaruit is een land ontstaan: Nederland. Daar zit het interessante, want zo was het dus helemaal niet. In de zestiende eeuw accepteerden de meeste mensen in de Nederlanden heel gewoon dat Spaanse gezag. Dat werd niet als vreemd ervaren, dat was in die tijd hoe het in heel Europa geregeld was. Lokale mensen steunden een constructie met de machthebber op afstand."

Maar er kwamen toch protestanten in opstand tegen dat katholieke Spaanse rijk van Filips de Tweede met zijn wrede inquisitie, Alva en zijn hoge belastingen?

"Rond 1550 begon een kleine groep calvinisten een opstand, ja, maar de grote meerderheid was katholiek en hoorde daar niet bij. Het was dus voor een flink deel een burgeroorlog. Wij tegen wij. Het was de ene Nederlander tegen de andere, er was grote verdeeldheid in het land. Na tachtig jaar oorlog won die minderheid en onderdrukte de meerderheid. Dat is een heel ander verhaal dan we daarna te horen kregen."

Hoe kon dat beeld zo draaien?

"Aan het einde van die tachtig jaar oorlog wilde men eenheid scheppen in het totaal verdeelde land dat nu zelfstandigheid kreeg. Verdeeldheid werd weggemoffeld, bloedbaden en andere ellende moesten uit het geheugen worden gewist. Het moest een nationaal verhaal van eenheid worden, met de vlag in top. Dat lukte en dat beeld is de eeuwen erna dominant gebleven.

"Wij peuteren nu de werkelijkheid onder dat beeld vandaan in deze serie. 'Wij tegen zij' is een wensbeeld, maar niet realistisch. Het was vooral een burgeroorlog, pijnlijk, wrang, grillig, wreed, zoals burgeroorlogen zijn. En die calvinisten leken wel de Taliban."

In de serie worden de protestantse opstandelingen met IS vergeleken. Gaat dat niet wat ver?

"Je kunt de beelden van toen over nu heen schuiven. Die protestanten waren fundamentalistische gelovigen en bereid voor het zuivere geloof heel ver te gaan, net als de Taliban en IS nu. Ze sloegen beelden én mensen kapot, martelden, verkrachtten, moordden. Ze waren zelf bereid te sterven voor het geloof. Oké, er wachtten hen dan niet 72 bruiden in de hemel op.

"Maar het meest verbijsterende voor mij was dat ik altijd dacht: die protestanten, dat is mijn partij. Maar kijk nu bijvoorbeeld eens naar de opstand in Groningen. De stad werd door de protestanten belegerd, werd keihard uitgehongerd, er werd geen voedsel doorgelaten, 's nachts werd de stad beschoten om de bevolking gek te maken. Dan geeft de stad zich over en dat noemen wij dan de bevrijding van Groningen. Maar je zal er gewoond hebben. Na elke aflevering van deze serie denk je nu: wat een geweld, is dit onze kant?"

Loop je niet de kans de complexiteit van een bepaalde tijd te eenzijdig te zien met zo'n blik vanuit het heden? Benadruk je dan niet nét die feiten die daarvoor van pas komen?

"Elke vergelijking gaat mank. Maar zonder vergelijken wordt geschiedenis oninteressant, dan wordt het een soort antiquarische bezigheid. In 'Andere Tijden' kijken we ook vanuit de actualiteit naar het verleden. Mijn stelling is: de techniek verandert, maar de mensen niet. Het wapentuig van IS is anders dan in de tijd van de Geuzen, maar de mens is onveranderd. En als je niet vergelijkt met nu, wat heb je dan aan geschiedenis, wat leer je er dan van?"

We moeten leren van de geschiedenis, zegt u. Is dat niet wat moralistisch?

"Ja, misschien ben ik een moralist, maar ik geloof inderdaad dat we leren door ervaringen uit het verleden. Als jij iets stoms doet en in de problemen raakt dan denk je toch: stom, niet meer doen? Zo leer je. Deze serie over de Tachtigjarige Oorlog gaat over het kwade geweten onder ons nationale verhaal. Daar leren we ook van."

Er wordt bezuinigd op de journalistieke programma's van de publieke omroep. Ook uw 'Andere Tijden' gaat van 35 naar 17 afleveringen. Wat betekenen die bezuinigingen voor u?

"Ik maak deel uit van een geschiedenisteam van de NPO. We zijn een expertisecentrum geworden voor alles over geschiedenis voor een groot publiek. Buiten 'Andere Tijden' maken we allerlei specials, zoals deze over de Tachtigjarige Oorlog. Over een maand hebben we eindelijk een gesprek over wat nu precies de bedoeling is en wat de gevolgen zullen zijn. Het is natuurlijk doodzonde als er bezuinigd wordt, mensen ontslagen worden en er kennis verloren gaat. Of er ook een andere presentator komt voor 'Andere Tijden', daar heb ik niks over gehoord. We wachten dat gesprek af."

De eerste aflevering van de serie 80 Jaar Oorlog, getiteld 'Voorspel', is morgen om 21.05 uur te zien op NPO2. Zondag begint ook een 'historische comedy voor jong en oud' over de Tachtigjarige Oorlog, te zien om 18.00 uur op NPO3.

Lees ook:

De staatse troepen heroveren Groenlo

In de Achterhoek wordt een veldslag uit de Tachtigjarige Oorlog nagespeeld. In 1627 werden de Spanjaarden in dertig dagen verslagen. Na drie dagen delven ze het onderspit.