Dit zijn de zwakke plekken van de Amerikaanse democratie
Zelfs al wil een duidelijke meerderheid van de bevolking dinsdag dat de Democraten aan zet komen, dan is het niet per se gezegd dat de Democraten daarmee ook aan zet komen.
Er zijn nogal wat redenen waarom de meerderheid een minderheid kan blijven. De belangrijkste: het weghouden van kiezers van de stembus (voter suppression), de slimme indeling van kiesdistricten (gerrymandering), de grondwet zelf en, als joker, het hacken van stemmachines. Het zijn de bedoelde en onbedoelde zwakke plekken van de Amerikaanse democratie, waar de Republikeinen vooralsnog het beste van weten te profiteren.
Voter suppression
Stemmen vergt in de Verenigde Staten meer inspanning dan in Nederland, en daarom is de opkomst vaak laag – zeker tijdens de midterms. Omdat er geen centraal bevolkingsregister is moet je je eerst registreren. Daarna heb je een identiteitsbewijs nodig, wat betekent dat je soms je rijbewijs moet halen om te kunnen stemmen. Vervolgens moet je naar het stemlokaal, soms kilometers verderop.
Onder Republikeinse staatsbestuurders is het in zwang geraakt om de barrières te verhogen. Daardoor krijgen twijfelaars nog minder zin om te stemmen. Als dat bevolkingsgroepen raakt die vooral op de oppositiepartij stemmen is dat in het voordeel van de zittende macht.
Het excuus voor zulke voter suppression is het voorkomen van fraude. Maar meestal is het een oplossing voor een nauwelijks bestaand probleem. In het boek One Person, No Vote beschrijft hoogleraar Carol Anderson hoe de staat Ohio tussen 2011 en 2016 1,2 miljoen kiezers schrapte omdat ze niet geregeld stemden.
Een paar voorbeelden van de afgelopen maanden
In North Dakota mogen mensen niet meer stemmen als ze geen normaal huisadres hebben. Dit treft vooral Indianen, die in reservaten vaak op informele adressen wonen (de derde stacaravan op de richel van de rode steen) en hun post in een postbus laten bezorgen. Ze stemden meestal Democratisch. Het besluit werd vorige maand bekrachtigd door het Hooggerechtshof.
In het stadje Dodge City in Kansas (27 duizend inwoners) werd het stemlokaal verplaatst van het gemeentehuis naar een expositiecentrum op een locatie buiten de stad, meer dan anderhalve kilometer van de dichtstbijzijnde bushalte. Meer dan de helft van de inwoners van Dodge City zijn latino’s, die meestal Democratisch stemmen. Op een protest van burgerrechtenorganisatie ACLU reageerde de (Republikeinse) directeur van de lokale kieskring in een mailtje met LOL.
In Georgia hielden lokale autoriteiten een bus tegen vol (zwarte) bejaarden die naar een stemlokaal werden vervoerd, omdat dat een politieke activiteit zou zijn. De staat verwijderde ook een paar honderdduizend stemmers uit registraties, en eist dat de namen precies overeenkomen met de namen in andere administraties (inclusief streepjes).
Zowel in Kansas (Kris Kobach) als Georgia (Brian Kemp) is de beambte die verantwoordelijk is voor de verkiezingen zelf kandidaat voor het gouverneurschap. De scheidsrechter speelt dus mee.
Nog een wettelijke vorm van kiesonderdrukking is het feit dat in Amerika zes miljoen voormalige gevangenen niet mogen stemmen. In Florida, Kentuckuy en Iowa zijn ex-veroordeelden hun stemrecht voor altijd kwijt.
Gerrymandering
In 2010 wonnen de Republikeinen na een strategische operatie met overmacht de verkiezingen in de staten. Ze namen de macht over in veel gouverneurshuizen en staatsparlementen. Vervolgens konden ze de kiesdistricten zo aanpassen dat ze met zo klein mogelijke meerderheden zo veel mogelijk districten wonnen. Dat is mede de reden dat de Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden nu een marge hebben van ongeveer 11 procent (241-194, ofwel 55,6-44,6 procent van de zetels), terwijl ze in 2016 slechts 1 procent meer stemmen hadden gehaald (49-48 procent). Een rechter heeft Pennsylvania gedwongen tot een eerlijker politieke kaart, maar het voordeel bestaat in andere staten nog steeds, nadat het Hooggerechtshof er in juni niet over wilde oordelen.
Een andere belangrijke reden voor de disproportionele zetelverdeling is dat Democraten ‘zichzelf sorteren’ en op een kluitje in de steden zitten, wat betekent dat ze ook zonder Republikeinse gerrymandering in het nadeel zijn. Al met al moet de marge van de Democraten ten opzichte van de Republikeinen dinsdag volgens schattingen zeker 5 procent zijn om een meerderheid in het Huis van Afgevaardigden te krijgen.
Gerrymandering is de reden waarom de lokale verkiezingen dinsdag ook bijzonder belangrijk zijn. Wie de gouverneurschappen en staatsparlementen voor de komende vier jaar in handen krijgt, heeft controle over de volgende districtsindeling. Die vindt plaats na elke bevolkingstelling, elke tien jaar. De volgende is in 2020. De Democraten proberen de districtsindeling wettelijk aan onafhankelijke commissies toe te bedelen.
Grondwet
Elke staat levert twee senatoren, iets wat in 1788 na een lang debat grondwettelijk is vastgelegd. Dat betekent dat Wyoming (bijna 580 duizend inwoners) evenveel zeggenschap heeft in de Senaat als Californië (bijna 40 miljoen inwoners). Kleine of dunbevolkte staten zijn relatief in het voordeel, vergeleken met grote of dichtbevolkte staten. De politieke en culturele scheidslijnen in het land lopen meer dan ooit langs de grens tussen landelijke en stedelijke gebieden: platteland=conservatief. Dus vertaalt zich het rurale voordeel in een conservatief voordeel.
Zo zijn nu 51 van de honderd senatoren Republikeins, terwijl zij maar 44 procent van de bevolking vertegenwoordigen. Overigens zit daar weer een ander onrecht achter, namelijk het winner-takes-all principe: een staat als Californië levert twee Democratische senatoren, ondanks dat er ook miljoenen Republikeinen wonen.
Hacking
Elke staat is verantwoordelijk voor zijn eigen stemprocedures. Daardoor is er weinig centraal toezicht op de verkiezingen. De Republikeinen in Washington willen zich ook niet te veel met de staten bemoeien. In augustus vond het Congres, ondanks zorgen over mogelijke nieuwe Russische hackpogingen van stemmachines, het niet nodig 250 miljoen dollar extra beschikbaar te stellen ter controle van de stemprocedures. En toen het ministerie van Binnenlandse Veiligheid een (gratis) cybercheck aanbood, werd dat door elf staten geweigerd.
Dat betekent dat niet alle stemmachines dinsdag een ‘papieren spoor’ genereren, waarmee uitgebrachte stemmen nageteld zouden kunnen worden. Een van de mannen die de hulp van het ministerie weigerde, en ook een papieren spoor onnodig vindt, is Brian Kemp in Georgia.
Toen dit weekeinde het gerucht opdook dat de stemmachines in Georgia gehackt zouden zijn, begon Kemp, de Republikeinse coördinator van de verkiezingen en tevens kandidaat voor het gouverneurschap, wel een onderzoek. Naar de Democraten.